Λιγνίτης - Δυτική Μακεδονία

Μεταβατική περίοδος

• Ο λιγνίτης συνδέεται ιστορικά και κοινωνικοοικονομικά με την προτεραιότητα αξιοποίησης των εγχώριων πηγών ενέργειας. Με δεδομένη την αρχή ότι το μίγμα ενέργειας πρέπει να βασίζεται στις εγχώριες πηγές, ο λιγνίτης παρά τη ρύπανση που προκαλεί και την αυξημένη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, εντάσσεται διαχρονικά μαζί με το ΦΑ, τα υδροηλεκτρικά και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη  σύνθεση του ενεργειακού μίγματος. Σύνθεση που είναι αποδεκτή και από τις ευρωπαϊκές Οδηγίες και Προδιαγραφές αν  διασφαλίζεται κατά την αξιοποίησή του η μείωση του αποτυπώματος άνθρακα  στην παραγωγή ενέργειας

• Είναι απλουστευτικό να παρουσιάζεται ο λιγνίτης ως καύσιμο άμεσα απορριπτέο από το ενεργειακό μίγμα  της χώρας, όταν τα ανθρακούχα καύσιμα αποτελούν  τη  βασική ενεργειακή υποδομή του πλανήτη, και ο άνθρακας καλύπτει το 23% στην παγκόσμια παροχή ενέργειας, παρότι δυσχεραίνουν αντικειμενικά τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου. Είναι όμως εξίσου αρνητικό η απόρριψη του λιγνίτη να αντικαθίσταται με την εκτεταμένη χρήση του ΦΑ, ως εναλλακτικού καυσίμου.

• Η μείωση του αποτυπώματος του άνθρακα στην ενέργεια αποτελεί ευρωπαϊκό και εθνικό στόχο προς τη σταδιακή μετάβαση σε μορφές ενέργειας χωρίς άνθρακα. Όμως η απαγόρευση της αξιοποίησης του λιγνίτη στην ενεργειακή υποδομή  της χώρας σήμερα, σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και μπροστά στην  αδήριτη ανάγκη αναπτυξιακής ώθησης της οικονομικής δραστηριότητας, θα αποτελούσε  λάθος επιλογή. Ανάλογη προσπάθεια παράτασης της αξιοποίησής του  επιχειρεί με δυσκολίες είναι η αλήθεια και η Γερμανία μετά την οριστική απόφασή της να καταργήσει μέχρι το 2025 την παραγωγή ενέργειας από τα πυρηνικά και να περιορίσει τη χρήση άνθρακος στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι προφανώς αρνητικό ότι η σημερινή κατάσταση των υφισταμένων λιγνιτικών σταθμών, είναι απαράδεκτη περιβαλλοντικά. Δεν πρέπει όμως να δεχτούμε ότι δεν είναι αναστρέψιμη. Βασική αρχή πάνω στην οποία θα πρέπει να κινείται η ενεργειακή πολιτική  που διακατέχεται από οικολογική ευαισθησία και που αφορά την αξιοποίηση του λιγνίτη είναι ότι, το κάθε βήμα αξιοποίησής του, θα πρέπει να συνοδεύεται, με βάση τις αντιρρυπαντικές τεχνολογίες, από ένα αντίστοιχο βήμα μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας.

• Με δεδομένη την κοινοτική περιβαλλοντική υποχρέωση για σταδιακή απόσυρση των παλαιών και ρυπογόνων μονάδων έως το 2020- που μεταφράζεται στην κατάργηση όλων των μονάδων λιγνίτη πλην αυτών του Αγίου Δημητρίου, η κατασκευή της μονάδας V της Πτολεμαΐδας, της Μελίτη ΙΙ της Φλώρινας και της αναβάθμισης των μονάδων του Αμυνταίου με την ταυτόχρονη απόσυρση των παλαιών λιγνιτικών μονάδων όπως αυτή έχει ήδη προγραμματιστεί, θα συμβάλλουν στη μείωση του αποτυπώματος του άνθρακα και στην ταυτόχρονη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας  δεν μπορεί να βελτιωθεί  η ενεργειακή υποδομή μιας χώρας  εύκολα, όταν στηρίζεται μόνο σε εισαγωγές καυσίμου και ενέργειας και δεν αξιοποιεί τους εγχώριους πόρους.

Οι σύγχρονες μονάδες βάσης με καύσιμο  το λιγνίτη και η αντιρρυπαντική τεχνολογία που τις συνοδεύει, μαζί με τις καταργούμενες ρυπογόνες και μη αποδοτικές παλιές  μονάδες, θα μειώσουν το αποτύπωμα άνθρακα, θα συμβάλουν  στη βελτίωση της οικονομίας, του ΑΕΠ και της απασχόλησης, τόσο στους σταθμούς  παραγωγής όσο και στα ορυχεία, σε μια περιοχή που μαστίζεται από την ανεργία. Άλλωστε σε όλη της ευρωπαϊκή επικράτεια ακόμη και στη Γερμανία και τη Φιλανδία, παρά την ανάδειξη των ΑΠΕ σε προνομιακή επιλογή για την παραγωγή ενέργειας με χαμηλό επίπεδο ανθρακούχων εκπομπών, η χρήση του λιγνίτη και του λιθάνθρακα δεν εγκαταλείπεται αβασάνιστα. 

• Η ενεργειακή επιλογή της χώρας θα πρέπει να καλύπτεται με ένα διαφοροποιημένο μίγμα καυσίμου  στο οποίο  είναι αυτονόητο ότι θα έχουν προβάδισμα οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας, θα αξιοποιούνται όμως και οι άλλες εγχώριες  πηγές (λιγνίτης, βιοκαύσιμα, γεωθερμία κ.α) θα ενισχύεται η ασφάλεια και η διαφοροποίηση πηγών του εφοδιασμού, θα προωθούνται οι νέες τεχνολογίες και θα οικοδομείται στο πλαίσιο και των δεσμεύσεων της χώρας ως μέλους της Ε.Ε, μια ανταγωνιστική ενεργειακή αγορά, με γνώμονα τη μείωση του  ενεργειακού κόστους, την αύξηση της εξοικονόμησης ενέργειας και της ενεργειακής αποδοτικότητας, την διείσδυση των ΑΠΕ, τον σταδιακό περιορισμό των ορυκτών καυσίμων, την τήρηση των υποχρεώσεων της για την υλοποίηση των ενεργειακών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και  την ανακούφιση των Ελλήνων καταναλωτών με τη μείωση στις τιμές των τιμολογίων ενέργειας.

Μεταλιγνιτική εποχή

Η Δυτική Μακεδονία για πολλές δεκαετίες στήριζε την οικονομία της στην εξόρυξη του λιγνίτη. Σήμερα οι συνθήκες αλλάζουν δραματικά και η Δυτική Μακεδονία βρίσκεται χωρίς αναπτυξιακή προοπτική στην επερχόμενη μεταλιγνιτική εποχή. Απαιτείται για αυτό μια απάντηση στο ερώτημα μετά το λιγνίτη τι. Χρειάζεται νέος σχεδιασμός σύμφωνα με έναν οδικό χάρτη μετάβασης προς ένα σύγχρονο αναπτυξιακό μοντέλο, με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα(εικοσαετίας), που θα αντικαταστήσει το παλιό μοντέλο μεγέθυνσης με βάση το λιγνίτη που αποσύρεται με ορίζοντα μόλις δέκα έως είκοσι χρόνων καθότι η εκμετάλλευσή του θα  γίνει   αντιοικονομική(δυσκολίες εξόρυξης, κόστος επαναφοράς  περιβάλλοντος, κόστος αερίων ρύπων).

Σύμφωνα με έκθεση της WWF, που  την  υπογράφουν δύο καθηγητές του Παντείου Πανεπιστημίου και η οποία παρουσιάστηκε πρόσφατα δημόσια, η προγραμματισμένη απόσυρση 3.500 MW λιγνιτικών μονάδων που λειτουργούσαν στην περιοχή, θα οδηγήσει στη Δυτική Μακεδονία σε απώλεια 6.000 περίπου θέσεων εργασίας, απώλεια  τοπικού εισοδήματος της τάξης 1 δις Ευρώ, ενώ η δρομολογούμενη κατασκευή νέων λιγνιτικών μονάδων (Πτολεμαΐδα V,  Μελίτη ΙΙ ) δεν θα λύσει το αναπτυξιακό έλλειμμα  της περιοχής.

Η μελέτη διαμόρφωσε και κοστολόγησε πρόταση με τρία εναλλακτικά σενάρια ένα ήπιας, ένα μέσης και ένα ισχυρής ανάπτυξης που επικεντρώνονται σε οικονομικές δραστηριότητες και η υλοποίησή τους εκτείνεται σε βάθος δεκαπενταετίας και το κυριότερο αποτελούν βάσιμη εναλλακτική πρόταση.

Στον πρωτογενή τομέα έμφαση δίνεται στις αγροτικές καλλιέργειες (κρόκου, αρωματικών και ενεργειακών φυτών), και τη δασοπονία.

Στον δευτερογενή τομέα στην ανάπτυξη των ΑΠΕ , την εξοικονόμηση ενέργειας , τη διαχείριση απορριμμάτων και της ιπτάμενης τέφρας, τη μεταποίηση αρωματικών φυτών.

Στον τριτογενή έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη του τουρισμού (Βιομηχανικού Τουρισμού, οικοτουρισμού), αλλά και στην ανάπτυξη της έρευνας. Όπως προκύπτει και στα τρία σενάρια ακόμα και στο σενάριο ήπιας ανάπτυξης, η οικονομία της Δ. Μακεδονίας δεν θα καταρρεύσει καθώς θα αναπληρωθούν οι περισσότερες θέσεις εργασίας και θα δημιουργηθεί νέα τοπική προστιθέμενη αξία σε σχέση με τις απώλειες από την απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων, ενώ η υπολειπόμενη ενεργειακή παραγωγή θα υποκατασταθεί μετά την απόσυρση με στροφή στις ΑΠΕ.