Σκέψεις για το Συνέδριο

Ανυπαρξία διεξόδου στις σημερινές συνθήκες

Με αφορμή το επικείμενο Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ και το άρθρο του συντρόφου μας Α.Τρίκκα στην Αυγή, που ανέλυε τη «θεωρία των σταδίων»  - η οποία έχει μόνο ιστορική αξία, καταθέτω μερικές επίκαιρες θεωρητικές σκέψεις.

Οι αριστεροί διανοούμενοι της εποχής ανά τον κόσμο (Noam Chomsky, Leo Panitch, Zygmunt Bauman, Slavoi Zizek, Etienne Balibar κ.α)  έχουν κατανοήσει τις συνθήκες της σημερινής πραγματικότητας, με την πλήρη κυριαρχία του αφηγήματος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και για αυτό αρνούνται να  προτείνουν ένα «τελικό όραμα», μετά από μία κοινωνική ανατροπή ή ακόμα και μετά από μια επανάσταση.  

Στην ανθρωπότητα και ειδικότερα στις αναπτυγμένες κοινωνίες, όπως έχει αποδειχτεί ιστορικά, έχουν προκληθεί πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές μονιμότερου χαρακτήρα, που προβαλλόμενες στις σημερινές πραγματικές συνθήκες, έχουν επηρεάσει τις βασικές σκέψεις,  στα θεμέλια του στοχασμού, που διέπουν τις θεωρητικές αναζητήσεις των διανοουμένων της Αριστεράς. Ισχυρίζονται οι περισσότεροι ότι η έννοια της επανάστασης, προϋποθέτει πλέον ριζικές ανατροπές στις αντιλήψεις και στη νοοτροπία της ανθρωπότητας, αλλά και στο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι. Τότε μόνο μπορεί να ανοίξει προοπτική κοινωνικού μετασχηματισμού. Προϋποθέτει επανάσταση στο επίπεδο της κουλτούρας και ανάπτυξη του  κοινωνικού ριζοσπαστισμού.

Στις αναπτυγμένες κοινωνίες και όχι μόνο,  έχει εδραιωθεί σήμερα κυρίαρχος ο καταναλωτισμός και η παγίωση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, αλλά και σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο προωθείται σταθερά η υπέρβαση του τοπικού και του εθνικού προς όφελος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Οι υπερεθνικές συμφωνίες που επεξεργάζονται ισχυρά οικονομικά κέντρα πολυεθνικών ομίλων μέσω της ΗΠΑ και των άλλων μεγάλων δυνάμεων, όπως οι   TTIP, CETA κ.α, έχουν ακριβώς αυτό το νόημα, τη μεταφορά των δραστηριοτήτων τους εκτός του ενοχλητικού κράτους.

Αντίθετα η πολιτική περιορίζεται στο τοπικό, επομένως η εξουσία, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική, είναι πλέον παγκόσμια. Εκατομμύρια δολάρια, χιλιάδες τόνοι αγαθών και προϊόντων και ασύλληπτες ποσότητες ψηφιακού περιεχομένου,  μεταφέρονται ελεύθερα με το πάτημα ενός πλήκτρου, όμιλοι μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων και τραπεζών, αναπτύσσονται, διευθύνονται παράγουν και μεταφέρουν  ανά τον κόσμο, χρήμα, προϊόντα, υπηρεσίες  και ανθρώπους, που κατευθύνονται εξ αποστάσεως από πολυεθνικά  κέντρα ελέγχου, με τη συμβολή τις απελευθέρωσης των αγορών, των νέων τεχνολογιών και της ψηφιακής επανάστασης.

Έχει διαμορφωθεί μια πανίσχυρη, πλανητικής διάστασης, οικονομική εξουσία απελευθερωμένη πλήρως από τον πολιτικό έλεγχο, η οποία αναπτύσσεται στο χώρο των «παγκόσμιων θεσμικών και χρηματιστικών ροών», ενώ η εθνική κυριαρχία κρατών έχει αποδυναμωθεί. Ο πιο αδύναμος κρίκος πλέον είναι το κράτος. Οι θεσμοί, σε εθνικό επίπεδο, όπως, Κυβερνήσεις, κόμματα,  αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, κοινωνικές οργανώσεις, δίκτυα πολιτών, κοινωνική δικτύωση, υπάρχουν οργανώνονται και αγωνίζονται με τους παραδοσιακούς τρόπους, αλλά δεν μπορούν όμως να ανταπεξέλθουν τη δυναμική της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης εξουσίας και οι διεκδικήσεις τους ρυθμίζονται ή κάμπτονται.

Πολλοί θαρραλέοι και αριστεροί πολιτικοί, όπως ο  Λούλα παλιότερα στη Βραζιλία και ο Τσίπρας πρόσφατα στην Ελλάδα, αναγκάστηκαν να παρακολουθούν τις αντιδράσεις των αγορών και τις πιέσεις των πανίσχυρων διεθνών οικονομικών κέντρων, προκειμένου να εφαρμόσουν κοινωνικά αποδεκτές πολιτικές σε εθνικό επίπεδο. Για τον απλούστατο λόγο, ότι δεν γίνεται διαφορετικά. Ισχύει αμετάκλητα  σε παγκόσμια κλίμακα, λόγω συντριπτικής υπεροχής των συσχετισμών δύναμης, μια επονείδιστη «αριστερή εκδοχή» της ΤΙΝΑ. Όλες οι λεγόμενες «εναλλακτικές- αντικαπιταλιστικές εκδοχές ή εκείνες της κατάληψης εξ εφόδου της εξουσίας» στις συνθήκες της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας, απλούστατα δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν σε εθνικό επίπεδο, ούτε σήμερα ούτε στο απώτερο μέλλον.

Οι πανίσχυρες αγορές παρακολουθούν μόνο τις ροές του χρήματος και κυριαρχούν με τα ισχυρά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τα χρηματιστήρια. Όταν εντοπίσουν μια αδυναμία ή έναν «αδύνατο κρίκο»  τον πιέζουν  ασφυκτικά και τον διογκώνουν, με την επιβολή της «κατάλληλης» οικονομικής πολιτικής (συνήθως υπερχρέωσης) ή της  επικοινωνιακής παρέμβασης, μέσω των  ελεγχόμενων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και των διεθνών κέντρων πιστοληπτικής ικανότητας των κρατών, των ελεγχόμενων τεχνολογικών εφαρμογών της πληροφορικής, ώστε να διαμορφωθούν ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες (πτώση των αξιών, μετοχών και εσωτερικές υποτιμήσεις, διόγκωση χρέους), να προκληθούν κερδοσκοπικές συνθήκες και οικονομική αβεβαιότητα, που διευκολύνουν πιέσεις, εκβιασμούς και πολιτικές ανακατατάξεις, οι οποίες  αφενός χειραγωγούν και αφετέρου εξυπηρετούν  τις αγορές.

Ποιος μπορεί για παράδειγμα να αρνηθεί την εφαρμογή αυτής της μεθόδευσης στην Ελλάδα της διογκωμένης και παρατεταμένης δημοσιονομικής κρίσης, που οργανώθηκε για να ανακόψει την επερχόμενη πολιτική μεταβολή μετά την είσοδο της Αριστεράς στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας.

Τι μπορεί να γίνει;

Όταν αναζητούμε λύσεις στο σημερινό αδιέξοδο, το μείζον πρόβλημα δεν είναι οι επεξεργασίες λύσεων αλλά κυρίως ποιος και με τι μέσα θα τις υλοποιήσει.

Οι κυβερνήσεις είναι περίπου βέβαιο ότι δεν μπορούν στο πλαίσιο τις νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, να ανοίξουν δρόμους διεξόδου προς προοδευτική κατεύθυνση. Οι οικονομικές δυνάμεις που ελέγχουν την οικονομία είναι παγκόσμιες, ρυθμίζουν με τους δικούς τους όρους την εξουσία και κινούν την οικονομία ανεξέλεγκτα υπεράνω των κρατικών οντοτήτων.

Οι κοινωνικές δυνάμεις όπου Γης, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα και τις επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη δράση των δυνάμεων της αγοράς, προφανώς οργανώνονται και  αγωνίζονται με τους γνωστούς παραδοσιακούς τρόπους, αναζητούν νέες μορφές πάλης στις καινούργιες συνθήκες της απελευθέρωσης των αγορών, αλλά τα αποτελέσματα παραμένουν πενιχρά.  Ο καθένας διεξάγει τον δικό του επί μέρους αγώνα. Οι εργαζόμενοι απεργούν για καλύτερους μισθούς οι φεμινίστριες παλεύουν για τα δικαιώματα των γυναικών, οι δημοκράτες για πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες οι οικολόγοι μάχονται ενάντια στην εκμετάλλευση της φύσης και την κλιματική αλλαγή, τα ειρηνιστικά κινήματα ενάντια στον κίνδυνο του πολέμου έτσι τα αποτελέσματα των αποσπασματικών αγώνων παρέλκουν.   

Ακόμη και οι πολυδιαφημισμένες και ακτινοβολούσες περιφερειακές ολοκληρώσεις, που συγκροτούνται με την αποδοχή και τη συναίνεση των πολιτών τους, όπως για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση,  δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις πανίσχυρες και παγκόσμια οργανωμένες αγορές, υποκύπτουν  και κλυδωνίζονται, παρόλο που διαθέτουν σημαντική ισχύ, κοινωνική αποδοχή από τα κράτη μέλη τους και τις επί μέρους κοινωνίες.

Όλοι οι πολιτικοί θεσμοί που δημιουργήθηκαν μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο,        (ΟΗΕ, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου )  βασίζονταν στην αντίληψη ότι το Κράτος είναι ικανό να διαχειριστεί την πολιτική εξουσία με όρους εθνικής κυριαρχίας, την οικονομία με όρους ρύθμισης των συναλλαγών του, την άμυνα της χώρας  με όρους εθνικού  συμφέροντος, την κοινωνική και πολιτιστική οργάνωσή του, με αποδεκτή κοινωνική συναίνεση. Σήμερα ο μύθος αυτός έχει καταρρεύσει.  Η φάση της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης στις αναπτυγμένες χώρες από τα μέσα της δεκαετίας του 70 μέχρι τις αρχές του 21^ου αιώνα που βασίστηκε  σε αυτή  την τακτική του συστήματος με ποικίλες διαφοροποιήσεις κατάλληλες για την κάθε περίπτωση και συνοδεύτηκε με την πολιτική του άκρατου καταναλωτικού δανεισμού  ολοκληρώθηκε πλέον.

Οποιοσδήποτε μπορούσε να χρεωθεί έχει χρεωθεί. Ακόμη και τα εγγόνια των σημερινών πολιτών είναι ήδη χρεωμένα. Θα πληρώνουν για καιρό τα τριάντα χρόνια της καπιταλιστικής ευημερίας και του καταναλωτικού οργίου. Η παρθένα περιοχή των ανθρώπων που χρεώνονται απέφερε τεράστια κέρδη τα οποία βαθμιαία λιγόστεψαν και σήμερα είναι ασήμαντα  σύμφωνα με το νόμο της φθίνουσας απόδοσης. Το σύστημα θα αναζητήσει νέες μορφές κερδοφορίας και απομάστευσης πόρων.

Όμως δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς με βεβαιότητα ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικολογικό αδιέξοδο. Μπορεί να μην διαφαίνεται στον ορίζοντα «τελικό όραμα» με την ακραιφνή μαρξιστική έννοια αλλά πάντα υπάρχει από θεωρητική άποψη λύση, που είναι εφικτή, στις κάθε φορά συνθήκες. Σήμερα λόγω των καινούργιων δομών των κοινωνιών και των σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων, ευνοούνται νέες αποκεντρωμένες κοινωνικές δομές και οικονομικές σχέσεις «μετα-μαρξιστικού» τύπου, δημιουργούνται  νέοι όροι για την καλλιέργεια ενός ανατρεπτικού οράματος της Αριστεράς. Διαμορφώνονται νέες συνθήκες  επεξεργασίας και πρόταξης  μιας επίκαιρης θεωρητικής προοπτικής, ικανής να πραγματευτεί τα προβλήματα επεξεργασίας και διαμόρφωσης ενός αφηγήματος δημοκρατικού σοσιαλιστικού προτάγματος, σε μια μετα-μαρξιστική εποχή, που διαφέρει ριζικά από τις μέχρι πρότινος μαρξιστικές θεωρήσεις.

Ο μαρξισμός αντίθετα επιστράτευε, όλη την επιχειρηματολογία του για να πείσει τους συμμετέχοντες στους επί μέρους αγώνες, ότι η μοναδική πραγματική λύση του προβλήματος βρίσκεται στην παγκόσμια επανάσταση και προφανώς ποτέ σε μια μόνη χώρα. Οι κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις ήταν στη θεώρηση του Μαρξισμού, μαζικές και συγκεντρωμένες σε μεγάλες εργοστασιακές μονάδες και στα αστικά κέντρα που κυριαρχούνταν από το τοπικό επιχειρηματικό κεφάλαιο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο  παρόλο που εξακολουθούσε να υπάρχει σεξισμός, λιτότητα και ανεργία, απειλή  καταστροφής του πλανήτη, παγκόσμιοι πόλεμοι, κίνδυνος άρσης των πολιτικών  και κοινωνικών ελευθεριών, και η φύση θα παρέμενε αντικείμενο ανελέητης εκμετάλλευσης, υπήρχαν κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα διεύρυνσης των ορίων της εκεχειρίας υπέρ της εργασίας και σε βάρος του κεφαλαίου. Η παγκόσμια επανάσταση με βάση την τότε δυναμική της, αν προχωρούσε, θα καταργούσε το βασικό κοινωνικό ανταγωνισμό, καθιστώντας έτσι δυνατή τη διαμόρφωση μιας διαφανούς, ορθολογικά κυβερνώμενης πολιτείας. Η πορεία όμως του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Σοβιετική Ένωση και στην Ανατολική Ευρώπη έδειξε μετά την κατάρρευσή του, τα όρια αυτής της προοπτικής και διέλυσε τις όποιες αυταπάτες. Από όλα  αυτά και με βάση την αμείλικτη πραγματικότητα, δεν διαφαίνεται ότι κάποια αρχή πολιτική η μια κοινωνική συλλογικότητα  θα επιβάλλει κάτι διαφορετικό σε παγκόσμιο ή έστω σε περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα στην Ενωμένη Ευρώπη. Αντιθέτως διαφαίνεται ότι θα υπάρξουν δεκαετίες για να προκύψει κάτι διαφορετικό και ελπιδοφόρο στον ορίζοντα.  

Πρέπει για αυτό να υπάρξει διαφορετική αντιμετώπιση του θεωρητικού αδιεξόδου. Σημαντική θεωρητική αναζήτηση έχει καταθέσει ο Slavoi ZIzek, με την μετα-μαρξιστική πρότασή του. Βασικό γνώρισμα τις μετα-μαρξιστικής περιόδου είναι η διαφοροποίηση με την παραπάνω λογική της καθολικής επανάστασης. Σήμερα άλλωστε δεν υπάρχουν στις αναπτυγμένες χώρες οι μαζικές εργοστασιακές μονάδες συγκεντρωμένης επιχειρηματικής παραγωγής αλλά μεγάλη διασπορά της εργασίας  σε μικρές μονάδες, η τηλεργασία και η εργασία φασόν, με διαφορετικούς όρους και ρυθμίσεις.  Και όπου υπάρχουν, π.χ στην Κίνα ή στην άπω Ανατολή μαζικές εργοστασιακές μονάδες παλαιού τύπου, βρίσκονται υπό συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα, ώστε να αποκλείεται παντελώς προοπτική συλλογικών και αγωνιστικών κινητοποιήσεων ή αλλαγής κοινωνικών και εργασιακών συνθηκών.

Η μοναδική εφικτή λύση σήμερα είναι να εδραιωθεί ως εναλλακτική μορφή αγώνα και αντίστασης, στο ένα και μοναδικό σύστημα του καπιταλισμού, ο αντι-καταναλωτικός και ο οικολογικός τρόπος ζωής, με βάση την οικονομία των αναγκών και την προστασία του περιβάλλοντος και όχι η άκρατη κατανάλωση, η  αλλοτριωτική σπατάλη με τον καθοδηγούμενο δανεισμό μέσω του πλαστικού χρήματος που άλλωστε έχει εξαντλήσει τα όριά του και η αδιαφορία για την κλιματική αλλαγή. Μια ανάλογη θεωρητική επεξεργασία για την οικονομία των αναγκών τη συλλογική και συνεταιριστική οικονομία και την και την βιώσιμη ανάπτυξη έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά δεν ευδοκίμησε ούτε καν υποστηρίχθηκε, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί στο μεγαλύτερο μέρος της άδοξα. Πρόσφατα σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής αναδύονται νέα στοιχεία και επιδιώξεις της οικονομίας των αναγκών και της δίκαιης ανάπτυξης. Ο δρόμος όμως είναι μακρύς, οι δυνάμεις και οι συσχετισμοί αρνητικοί και οι στόχοι πολλοί και δύσκολοι. Απαιτούνται και εδώ ανατροπές στο οργανωτικό, το πολιτικό, το ιδεολογικό επίπεδο!!