Γεωενεργειακές εξελίξεις στη ΝΑ Ευρώπη

Η ενεργειακή κατάσταση της Ελλάδας

Η Ελλάδα είναι ως γνωστόν, η πιο εξαρτημένη ενεργειακά χώρα της Ε.Ε μαζί με την Μάλτα και την Κύπρο, σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες σε υδρογονάνθρακες 100% από εισαγωγές, με εξαίρεση  μια πολύ μικρή ποσότητα παραγωγής πετρελαίου από τον Πρίνο (2.500 βαρέλια την ημέρα).

Τροφοδοτείται με φυσικό αέριο που προμηθεύεται η ΔΕΠΑ από τρεις βασικούς προμηθευτές. Τη Ρωσική  Gazprom που προμηθεύεται το 65% των αναγκών της, από την κρατική εταιρεία Sonatrach της Αλγερίας για το !7% των αναγκών σε υγροποιημένο αέριο (LNG) και το 18% φυσικού αερίου από την Τουρκική Botas μέσω του ελληνοτουρκικού αγωγού. Η ΔΕΠΑ έχει υπογράψει επίσης σύμβαση με την Αζέρικη εταιρεία AGSC για ένα(1) επί πλέον  bcm ετησίως, από το Αζέρικο κοίτασμα Shah Deniz II που θα μεταφέρεται στην Ιταλία μέσω του αγωγού TAP. 

Σύμφωνα με στοιχεία της Euro stat το 2014, η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας ανήλθε στο 62,1% έναντι του μέσου όρου της Ε.Ε που βρίσκονταν στο 53.2%. Η Ρωσία είναι ο αποκλειστικός προμηθευτής φυσικού αερίου μέσω αγωγών, καλύπτοντας το 65%  της κατανάλωσης φυσικού αερίου και 41% του πετρελαίου. Το υπόλοιπο φυσικό αέριο μεταφέρεται δια θαλάσσης από την Αλγερία (υγροποιημένο) και την Τουρκία. Προμηθευτές πετρελαίου είναι και το Καζακστάν 22%, το Ιράκ 17% , η Αίγυπτο 9%, η Λιβύη 2% κ.α

Η ενεργειακή κινητικότητα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο

Έντονη κινητικότητα καταγράφεται το τελευταίο διάστημα στο ευρωπαϊκό ενεργειακό τοπίο  που σχετίζεται με  την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τα Βαλκάνια τη Ανατολική Ευρώπη και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, με σαφή  δυτικό χρώμα στις αναδυόμενες ενεργειακές επιλογές, για τη  μεσοπρόθεσμη ενεργειακή στόχευση, για τη μείωση της εξάρτησης της  περιοχής  από την Ρωσία, για τη διαφοροποίηση στις πηγές ενέργειας καθώς και τη δημιουργία νέου περιφερειακού σχεδιασμού, για τη μεταφορά και εκμετάλλευση πηγών ενέργειας και ενεργειακών διαδρόμων στην Ανατολική και Νότια Ευρώπη, με τη συμμετοχή για πρώτη  τη φορά και των ΗΠΑ.  Στρατηγική επιδίωξη των ΗΠΑ είναι η  μείωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία. Από την άλλη η στρατηγική επιδίωξη της Ρωσίας είναι ο TAP που μετά την κατάργηση του South Stream, αποτελεί το μόνο υπαρκτό  αγωγό ΦΑ στο «νότιο διάδρομο», να μην θέσει σε κίνδυνο την ηγεμονική θέση της Ρωσίας αναφορικά με την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης σε ΦΑ.

Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το πρόβλημα της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης δεν καλύπτεται με τον TAP. To πρόβλημα του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης και κατ’ επέκταση του γεωπολιτικού προσανατολισμού της, θα κριθεί στον υδάτινο άξονα Μαύρη Θάλασσα-Στενά του Βοσπόρου-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειο, περιοχή που η Ελλάδα έχει άμεσα και ζωτικά συμφέροντα. Η Ελλάδα και η Κύπρος που διατηρούν πολιτικά ερείσματα τόσο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη  όσο και στη Ρωσία θα μπορέσουν να λειτουργήσουν στην περιοχή ως παράγοντας σταθερότητας, συνδετικός κρίκος των λαών της περιοχής με σημαντικό ρόλο στις γεωπολιτικές διεργασίες και ενεργειακές εξελίξεις που τις συνοδεύουν. Υπάρχουν ήδη δείγματα αυτής της πολίτικης στο ενεργειακό επίπεδο με τις διανοιγόμενες συνεργασίες με την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κυπρο.

Στις αναζητήσεις για την αναβάθμιση του ενεργειακού τοπίου στην Ευρώπη σημαντικό ρόλο παίζει  η δυναμική εμφάνιση του υγροποιημένου αερίου (LNG) στην ενεργειακή σκηνή της Ευρώπης. Σε όλα σχεδόν τα παράλια των ευρωπαϊκών χωρών ξεφυτρώνουν τερματικοί σταθμοί (trading gas hub) για να υποδεχτούν μέσω θαλάσσιων μεταφορών υγροποιημένο  ΦΑ (LNG) προς αποθήκευση και  διάθεσή του σε συστήματα αγωγών  προς το εσωτερικό της Ευρώπης. Το υγροποιημένο αέριο από συμπληρωματικό καύσιμο ενεργειακών συστημάτων του πρόσφατου παρελθόντος, αναδεικνύεται σε δυναμικό διεκδικητή κάλυψης βασικών ενεργειακών αναγκών ως ισότιμο καύσιμο, δίπλα στο φυσικό αέριο και διεισδύει μέσω συστημάτων  θαλάσσιας μεταφοράς, τερματικών σταθμών  και δικτύων αγωγών αερίου, στο «μίγμα καυσίμου» πολλών ευρωπαϊκών χωρών.

Τον σχεδιασμό του ενεργειακού μίγματος με τη συμμετοχή του υγροποιημένου αερίου  επιδιώκει και η Ελλάδα, προκειμένου να αποκτήσει κεντρικό ρόλο, ως περιφερειακός ενεργειακός κόμβος (Gas Trading hub) στην περιοχή, με το συνδυασμό συνέργειας, του Διανδριατικού αγωγού φυσικού αερίου (TAP), του διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB) που αποτελεί τμήμα του «κατακόρυφου διαδρόμου» (Vertical Corridor) και  του τερματικού κόμβου αερίου (Gas Hub) στην Αλεξανδρούπολη. Ο τερματικός σταθμός φυσικού αερίου με δυνατότητες επαναεριοποίησης του αερίου στο τερματικό συγκρότημα της Βορείου Ελλάδας (Αλεξανδρούπολης), θα αποτελέσει κόμβο διέλευσης και διοχέτευσης του φυσικού αερίου και του υγροποιημένου, προς τον «κάθετο διάδρομο», προς τις χώρες των Ανατολικών Βαλκανίων και της Κεντροανατολικής Ευρώπης.

Πιο συγκεκριμένα οι ΗΠΑ με δική τους εταιρεία (τη Cheniere Energy) θα επιχειρήσουν για πρώτη φορά  να σχηματίσουν κονσόρτσιουμ για την εκμετάλλευση του Βόρειου Ελλαδικού  τερματικού σταθμού φυσικού αερίου (Gastrade Kοπελούζου, Cheniere ΗΠΑ και Ελληνικής ΔΕΠΑ) για τη διείσδυση στην Ευρώπη του σχετικά φθηνού σχιστολιθικού αερίου (Shale Gas).  Η  μεταφορά  του LNG στην Ευρώπη από τις ΗΠΑ, με ποσότητες που θα συμπληρώνονται  από αυτές  που θα προέρχονται από την Αλγερία, τη Νιγηρία και τα νέα κοιτάσματα Αιγύπτου, Ισραήλ Κύπρου,  τα οποία θα μεταφέρονται δια  θαλάσσης στην Αλεξανδρούπολη και από εκεί θα επαν-αεριοποιούνται και θα διοχετεύονται στα Ανατολικά Βαλκάνια.

Παράλληλα  ποσότητες φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν θα διοχετεύονται στην Ιταλία μέσω του TAP. Επίσης με τον TAP και τον IGB που θα αποτελέσει μέρος του κατακόρυφου διαδρόμου, θα μεταφέρονται ποσότητες αερίου στη Βουλγαρία και τα Ανατολικά Βαλκάνια. Η Ελλάδα με το συνδυασμό αυτό, μπορεί να συνδεθεί και να τροφοδοτηθεί από την Κεντρική Ευρώπη μέσω Βουλγαρίας. Αν μάλιστα ο αγωγός IGB κατασκευαστεί με δυνατότητες αντίστροφης ροής, τότε η Ελλάδα που οι ανάγκες σε αέριο είναι σχετικά μικρές, θα αποκτήσει  μια ακόμη δυνατότητα εναλλακτικής τροφοδότησης φυσικού αερίου σε περίπτωση ανάγκης  από το σύστημα αγωγών των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης.

Το όλο σχέδιο που είναι άμεσα πραγματοποιήσιμο στο μεγαλύτερο μέρος του, θα συμβάλλει στον περιορισμό της ενεργειακής εξάρτησης της ευρωπαϊκής αγοράς από τη Ρωσία σε φυσικό αέριο και κυρίως θα λειτουργήσει ως ενεργειακός κόμβος διαμετακόμισης ενεργειακών πρώτων υλών από τρίτες χώρες προς, Ανατολική και  Κεντρική  Ευρώπη, σχέδιο που ενδιαφέρει πρωτίστως τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια.

Mε βάσει τα νέα γεωπολιτικά  δεδομένα, η διέλευση του αγωγού TAP καi του IGI/Poseidon (υποθαλάσσιος αγωγός Ελλάδας Ιταλίας) από την Ελλάδα θα μεταφέρουν από το 2020 10-20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως (bcm/y) στην Ευρώπη, πέραν των δυνατοτήτων που διανοίγονται μετά τη δημιουργία ενός τερματικού σταθμού (Gas Trading Hub) στην Αλεξανδρούπολη (πλωτού κατά προτίμηση) και τον συνδετήριο αγωγό Ελλάδας – Βουλγαρίας IGB,  να μεταφέρουν τριπλάσιες ποσότητες αερίου από το Αζερμπαϊτζάν, την Αλγερία, τη Νιγηρία, το Καζακστάν το Ιράκ και  τα νέα κοιτάσματα Αιγύπτου Ισραήλ και Κύπρου, ακόμη και σχιστολιθικό αέριο από τις ΗΠΑ προς την Ευρώπη μέσω του διασυνδετήριου αγωγού και του κατακόρυφου διαδρόμου που ο IGB θα αποτελέσει τμήμα του.

O Turkish Stream και οι επιδιώξεις Κύπρου και  Τουρκίας

        Προφανώς  η προοπτική επέκτασης του μελλοντικού αγωγού Turkish Stream προς την  Ελλάδα απομακρύνεται προς το παρόν, λόγω των πρόσφατων προβλημάτων που προέκυψαν στις σχέσεις Ρωσίας–Τουρκίας και την ανακοίνωση αναστολής της επένδυσης του αγωγού από τη Ρωσία. Δεν παύει όμως, εφόσον αργότερα ξεπαγώσει  η μεταξύ τους διένεξη, ο Turkish Stream να αποτελέσει  μια εναλλακτική τροφοδότηση/επέκταση   προς  την Ελλάδα και την Ευρώπη. Άλλωστε μπορεί να υπάρξει ακόμη και εναλλακτική διαδρομή όδευσής του κατ’ όνομα πλέον Turkish Stream προς τη Δυτική  Ευρώπη. Η Ελλάδα επιδιώκει και διατηρεί το ενδιαφέρον της για τον αγωγό, αλλά δεν μπορεί να κάνει κανένα βήμα, αφού δεν εξαρτάται από αυτήν η προώθηση του έργου.  Άρα το ενδιαφέρον για τον αγωγό αυτό αποδυναμώνεται στη παρούσα φάση. Η μετεκλογική ισχυροποίηση του Ερντοάν στην πολιτική τουρκική σκηνή, μετά τα πρόσφατα προβλήματα που προκλήθηκαν με την κατάρριψη του Ρωσικού μαχητικού αεροπλάνου, ενδεχομένως να οδηγήσει στο  πάγωμα του αγωγού Turkish/Greek Stream στo προσκήνιο των γεω-ενεργειακών διεργασιών, χωρίς αυτό το γεγονός να προδιαγράφει την οριστική κατάργηση του σχεδίου.

Η Τουρκία με αφορμή και το «προσφυγικό» προφανώς πιέζει την Ευρώπη για την συμμετοχή της στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ η Ρωσία ενδεχομένως να μην βλέπει με ενθουσιασμό την Ελληνο-Βουλγάρικη πρωτοβουλία   για την προώθηση του  IGB, που εάν κατασκευαστεί με δυνατότητα  αντίστροφής ροής,  θα αποτελέσει το κλειδί για τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία. Οι Ρώσοι αμφισβητούν δημοσίως και την αξιοπιστία των Αζέρικων κοιτασμάτων του φυσικού αερίου. Στο γεωπολιτικό σκηνικό πάντως διαφαίνεται ότι Ευρώπη και ΗΠΑ, κερδίζουν έδαφος στην  επιλογή τους, στο να περιορίσουν την ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Ευρώπης από την Ρωσία.

Προς την ίδια κατεύθυνση προωθείται και ένα άλλο σημαντικό σχέδιο αγωγού του Eastmed, του «νοτίου διαδρόμου» που θα ξεκινάει από την Αίγυπτο και μέσω του Ισραήλ, της Κύπρου και της Κρήτης θα καταλήγει στην Ελλάδα με υποθαλάσσιο αγωγό μεγάλου μήκους  και ενδιάμεσους κόμβους στο Ισραήλ, στην Κύπρο και την Πελοπόννησο, ενώ  θα συνεχίζει την όδευσή του επί Ελληνικού εδάφους  με κατάληξη τη σύνδεσή του με τον αγωγό TAP στον Αμβρακικό. Το σχέδιο αυτό υποστηρίζουν η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα. Έχουν ήδη γίνει συνομιλίες και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το έργο χαρακτηρίζεται ως CIL (Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος). Με τον αγωγό East med η Κύπρος παύει να είναι μία από τις δύο απομονωμένες χώρες της Ένωσης (η άλλη είναι η Μάλτα) και θα αποκτήσει ενεργειακή σύνδεση με πηγές καυσίμων  και αγωγούς ΦΑ. Για την Κύπρο προβλέπεται άλλωστε στη λίστα των έργων ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος  και ενεργειακή σύνδεση με την Κρήτη και την Ελλάδα μέσω συνδετήριων ηλεκτρικών  καλωδίων.

Αυτό το πλέγμα των γεωενεργειακών σχεδίων, συμβάλλει καθοριστικά προς  την ανάδειξη της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και λειτουργεί θετικά  για τα αμοιβαία συμφέροντα  της Ελλάδας και της Βουλγαρίας.

Έρευνες υδρογονανθράκων

Μετά την πρόσφατη επίσκεψη του Γάλλου Προέδρου στην Ελλάδα φαίνεται ότι διανοίγεται ενδιαφέρον και για τις έρευνες υδρογονανθράκων στην Ελλάδα από τη Γαλλία.

Η Ελλάδα αναπτύσσει επίσης τις ενδογενείς ενεργειακές πηγές της ανοίγοντας και την προοπτική της έρευνας υδρογονανθράκων. Ήδη έχουν δρομολογηθεί και δημοπρατούνται χερσαία και θαλάσσια οικόπεδα  για έρευνες υδρογονανθράκων με προοπτική  νέα δυνητική πηγή εξόρυξης και διάθεσης πετρελαίου και φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Και από αυτήν τη σκοπιά η Ελλάδα αναδύεται σε ενεργειακό κόμβο παραγωγής και διάθεσης υδρογονανθράκων  πλάι στους τερματικούς σταθμούς φυσικού αερίου, αγωγούς αερίου και ηλεκτρισμού, προσφέροντας νέες εναλλακτικές λύσεις για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ελλάδας των Βαλκανίων και της Ευρώπης.

Η Ελλάδα στον ενεργειακό τομέα φαίνεται ότι βρίσκει διεξόδους για τα ενεργειακά προβλήματά της,  παρά  την ασφυκτική δημοσιονομική  πειθαρχία που αντιμετωπίζει από τους  δανειστές της, με τους οποίους διαπραγματεύεται μια νέα συμφωνία δανεισμού. Η διαφαινόμενη θετική εξέλιξη  στα ενεργειακά πράγματα της Ελλάδας αποτελεί ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για τη χώρα στην προσπάθειά διεξόδου από την κρίση που την ταλανίζει.