Οι νέοι πυλώνες της ενεργειακής πολιτικής

Εισαγωγή

Ο τρόπος παραγωγής και διανομής της ενέργειας σε πλανητικό επίπεδο οδεύει προς τεκτονικού χαρακτήρα εξελίξεις. Ειδικότερα η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το ενεργειακό μείγμα που την υποστηρίζει, βρίσκονται ήδη μπροστά σε ριζικές αλλαγές. Δύο είναι οι βασικές τομές που σκιαγραφούν την πορεία των παγκόσμιων ενεργειακών εξελίξεων.

1. Η εποχή της ανοδικής ζήτησης των ορυκτών καυσίμων τελειώνει περίπου σε μια δεκαετία στην παραγωγή ηλεκτρισμού και οδηγείται προς την αρχή του τέλους της. Όλες οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες του πλανήτη στρέφουν τις επενδύσεις τους προς την νέα ενεργειακή δομή που αναπτύσσεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα με τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας.

2. Ήδη για πρώτη φορά η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ξεπέρασε παγκοσμίως την αντίστοιχη παραγωγή ενέργειας από υδρογονάνθρακες. Είναι ως εκ τούτου προφανές ότι η ανθρωπότητα προσανατολίζεται μονιμότερα προς την αναζήτηση φθηνών εναλλακτικών και αντι-ρυπογόνων καυσίμων.

Η διεθνής αυτή τάση δεν ανατράπηκε ούτε με τη δραματική μείωση των τιμών των ορυκτών καυσίμων που ανέκυψε το Σεπτέμβριο του 2014, ενώ τεράστια  αποθέματα πετρελαίου λιμνάζουν στις αποθήκες και τα δεξαμενόπλοια ανά τον κόσμο. Το όριο του περιορισμού της ζήτησης των ορυκτών καυσίμων που ξεκίνησε από το πετρέλαιο συνδέεται με την σταθερή τάση ανόδου της ζήτησης  εναλλακτικών μορφών ενέργειας και την έκρηξη των καινοτόμων τεχνολογιών, με αιχμή την αποθήκευση ενέργειας που επιλύει οριστικά την αδυναμία της «στοχαστικότητας» των ΑΠΕ και την αποθήκευση με πολλές μορφές της παραγόμενης ενέργειας από εναλλακτικές πηγές. Επίσης σχετίζεται με την διαφαινόμενη προοπτική της παραγωγής των ηλεκτρικών οχημάτων η οποία διευκολύνεται  τα μέγιστα από τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες στην παραγωγή και στην αποθήκευση, ηλεκτρικής, θερμικής, ηλεκτροχημικής ενέργειας, με προβάδισμα των μπαταριών λιθίου μακράς ενεργειακής διάρκειας, με εύκολη και ταχεία επαναφόρτισή τους.

Συμπέρασμα, το ενεργειακό μέλλον του πλανήτη είναι σταθερά προσανατολισμένο προς τον ηλεκτρισμό, με βασικό ενεργειακό μείγμα τις εναλλακτικές πηγές  ενέργειας.

Τα παραπάνω υποστηρίζονται από τις μεγάλες αλλαγές που ήδη εξελίσσονται και θα κατακλύσουν μεσοπρόθεσμα τις αγορές ενέργειας:

● Εγκαταλείπεται τελικά η ευφορία της «χρυσής εποχής» του Φυσικού Αερίου(ΦΑ), ως βασικού μεταβατικού καυσίμου αφού είναι και αυτό ρυπογόνο και συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή, προφανώς με λιγότερες εκπομπές αερίων ρύπων. Το ΦΑ θα παραμείνει μεσοπρόθεσμα ως συμπληρωματικό καύσιμο στο ενεργειακό μείγμα. 

● Η επενδυτική έκρηξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) είναι πραγματικότητα αφού όλες ανεξαιρέτως οι ενεργειακές επιχειρήσεις σε πλανητικό επίπεδο στρέφονται προς της ΑΠΕ. Οι ΑΠΕ θα απορροφήσουν μέχρι το 2040 (7,8) τρις εκατομμύρια δολάρια. Σε αυτή την κοσμογονική εξέλιξη του ενεργειακού μείγματος συμμετέχουν όλοι οι μεγάλοι πετρελαϊκοί όμιλοι  του πλανήτη.

● Στις μεταφορές προωθούνται σταδιακά τα ηλεκτρικά οχήματα. Εναλλακτικά καύσιμα θα υποκαταστήσουν τα ορυκτά, ήδη η ανάμειξη των ορυκτών καυσίμων με τα βιοκαύσιμα λειτουργεί προοδευτικά, ενώ τα υβριδικά αυτοκίνητα (καύσιμα +ηλεκτρισμός)  και τα αμιγώς ηλεκτρικά καταλαμβάνουν μερίδιο στις αγορές αυτοκινήτων.

● Η ανάπτυξη των νέων καινοτόμων τεχνολογιών, με αιχμή την αποθήκευση ενέργειας (αποθήκευση CO₂, Υδρογόνου, Αερίων κ.α) αλλάζει με πρωτόγνωρους ρυθμούς το ενεργειακό τοπίο.

● Η βελτίωση του «συντελεστή δυναμικότητας» των ΑΠΕ (είναι η λαμβανόμενη μέση ποσοστιαία  ισχύς των συστημάτων ΑΠΕ σε ετήσια βάση) βελτιώνεται σταθερά με απόδοση που ξεπερνάει το 50% της ονομαστικής ισχύος, ενώ το κόστος των φωτοβολταϊκών έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό.

● Οι μεγάλοι εθνικοί  ρυπαντές (Κίνα, Ινδία) προκαλούν ακόμη ανησυχία, σχετικά με υλοποίηση των αποφάσεων  Συνδιάσκεψης του COP 21 για την κλιματική αλλαγή, παρόλο που 195 εθνικά κράτη τις αποδέχτηκαν, η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος εθνικός ρυπαντής τις τελευταίες δεκαετίες και σήμερα υπόσχεται στροφή προς τις ΑΠΕ. Αντιθέτως για την Ινδία είναι γνωστόν ότι «κάθεται πάνω» σε ένα βουνό άνθρακα και προτίθεται όπως ισχυρίζεται να το αξιοποιήσει.

● Η μετάβαση προς τις ΑΠΕ προφανώς συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Όμως η στροφή  με ΑΠΕ, δεν καλύπτει ακόμα τους αναγκαίους ρυθμούς επέκτασής τους, για να περιορίσει τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου στα επίπεδα που απαιτεί η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη COP 21 για την κλιματική αλλαγή. Χωρίς επιπρόσθετες πολιτικές σε εθνικό επίπεδο από κάθε κράτος από τα 195 που υπέγραψαν την απόφαση της Συνδιάσκεψης. Οι εκπομπές αερίων ρύπων θα καλύψουν ενδεχομένως τους στόχους του 2020, αλλά θα παραμείνουν εκεί. Αυτή η προσπάθεια δεν θα εμποδίσει επομένως την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη προς τα πάνω, κατά 2 C^ο,  με αποτέλεσμα το λιώσιμο των πάγων, την αύξηση της στάθμης των θαλασσών πάνω από ένα μέτρο και πρόκληση βαρύτατων οικονομικών και ανθρώπινων  επιπτώσεων όπως, οι  μεγάλες φυσικές μεταβολές και καταστροφές (El Ninio, La Ninia), μαζικές μετατοπίσεις πληθυσμών με ανυπολόγιστο κόστος  για την παγκόσμια κοινότητα. Αυτή η αποκρουστική προοπτική θα βλάψει την ανθρωπότητα. Το συγκεκριμένο αυτό αποτέλεσμα δεν αμφισβητείται από τους διεθνείς οργανισμούς ενέργειας, και επιβεβαιώνεται, όπως έχουν δείξει οι προηγούμενες δεκαετίες, ότι ο κίνδυνος αυτός για την ανθρωπότητα είναι υπαρκτός αφού οι πολιτικές των εθνικών κρατών δεν αλλάζουν εύκολα.

Εθνική ενεργειακή πολιτική

Η Ελλάδα είναι ενεργειακά πλούσια χώρα αλλά οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα από το δεκαετία του 90 και στη χώρα μας, όπως προαναφέρθηκε, εξυπηρετούσαν πελατειακά και οικονομικά συμφέροντα που δεν επέτρεψαν να αξιοποιηθούν ορθολογικά οι αξιόλογες εγχώριες πήγες ενέργειας, να καλυφθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού, να  περιοριστεί η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας, να διασφαλιστεί η ενεργειακή επάρκεια με αειφόρα και προσιτή ενέργεια, να εναρμονιστεί η χώρα με την αναδυόμενη πολιτική απανθρακοποίησης στην Ευρώπη και να καθιερωθεί η ενεργειακή δημοκρατία για  τη προστασία καταναλωτών και των ευάλωτων κοινωνικών κατηγοριών. Η χώρα βρέθηκε στη περίοδο της κρίσης με σοβαρά προβλήματα παράγωγης και κατανάλωσης, με αυξητική πορεία του ενεργειακού κόστους, ενεργειακή πενία στον κοινωνικό ιστό, σπάταλη κατά την εισαγωγή του Φυσικού Αερίου στην παραγωγή, ανεξέλεγκτη χωροταξικά και κοστοβόρα διείσδυση των ΑΠΕ, δημιουργία στρεβλής ενεργειακής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με προκλητικό όφελος ιδιωτικών επιχειρηματικών συμφερόντων, δήθεν ως κίνητρο, για επενδύσεις. 

Με βάση τις προαναφερθείσες διαπιστώσεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο και εσωτερικά, επιβάλλεται η επεξεργασία ενός μακροπρόθεσμου ενεργειακού σχεδιασμού και ο καθορισμός νέας ενεργειακής πολιτικής, με κατευθυντήριες γραμμές  που θα στοχεύουν:

1 Στην ασφάλεια του εφοδιασμού, μέσω της συμμετοχής μας στην αναδυόμενη Ενεργειακή Ένωση της Ευρώπης και στην παρέμβαση μας στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι, με βάση τα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα της χώρας και την άσκηση της ευρύτερης δυνατής ενεργειακής  διπλωματίας.

2. Στην ενεργειακή επάρκεια, με αειφόρα και προσιτή παραγωγή ενέργειας. Αξιοποίηση της εκτεταμένης εθνικής νησιωτικής περιφέρειας, ως πιλοτικής ενεργειακής υποδομής, με εφαρμογή αειφόρο και βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό, μέσω της αλλαγής της σύνθεσης του ενεργειακού μείγματος(ΑΠΕ, στον ηλεκτρισμό στις μεταφορές και στο κτηριακό απόθεμα, Φυσικό Αέριο, στην άμεση καύση στα νοικοκυριά και στις βιοτεχνικές δραστηριότητες, πετρέλαιο  για τις άλλες αναγκαίες ανθρωπινές ανάγκες σε φάρμακα , κατασκευαστικά υλικά, χημική βιομηχανία και στην παραγωγή πετρελαϊκών προϊόντων)

3. Στην καθιέρωση της Ενεργειακής δημοκρατίας, με συμμετοχή των καταναλωτών στα νέα ενεργειακά δεδομένα  και προστασία των ευάλωτων κοινωνικών κατηγοριών, με τη ριζική αλλαγή των επενδυτικών σχεδιασμών από την καθετοποιημένη, συγκεντρωτική και ιεραρχικά δομημένη παραγωγή και προμήθεια ενέργειας, στη αποκεντρωμένη οριζόντια και συμμετοχική επενδυτική προσπάθεια, με ενεργειακό μείγμα περιορισμένου κόστους παραγωγής, μειωμένου ανθρακικού αποτυπώματος, προωθημένης συμμετοχής των ΑΠΕ στην ενεργειακή αγορά, με συμμετοχή των καταναλωτών στην παραγωγή και  διανομή, στην ανάπτυξη και αξιοποίηση των δυνατοτήτων των έξυπνων δικτύων, στην προστασία των ευάλωτων καταναλωτών από την ενεργειακή πενία.    

4. Στην απανθρακοποίηση της ενέργειας με τη βέλτιστη αξιοποίηση των Ανανεώσιμων και Εναλλακτικών Πηγών Ενέργειας  για  την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος.

ⱱ Ο πρώτος στόχος της ασφάλειας του εφοδιασμού προωθείται  με:

(i)          την συμπλήρωση των δικτύων των αγωγών ΦΑ (TAP και  IGB κ.α),

(ii)         με κοινοπρακτικά εταιρικά σχήματα κάθε απόχρωσης για την ενίσχυση της γεω-ενεργειακής ασφάλειας του εφοδιασμού  (Νότιος Διάδρομος, τερματικά υγροποιημένου ΦΑ Ρεβυθούσα, Αλεξανδρούπολη, Κάθετος Διάδρομος), με επιχειρηματικά ανοίγματα  μικτών εταιρικών σχημάτων στο ΦΑ και στην Ηλεκτρική Ενέργεια (αξιοποίησή του ΦΑ  στην άμεση καύση, παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από μικτές κοινοπραξίες)

(ιιι) με την ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα των υδρογονανθράκων  για την αξιοποίηση υπαρκτών κοιτασμάτων, υπό αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους.

ⱱ Ο δεύτερος στόχος της επάρκειας,  επιτυγχάνεται με μείγμα καυσίμου προσαρμοσμένο στις ενεργειακές δυνατότητες της χώρας και στην υλοποίηση σύγχρονων ενεργειακών υποδομών για παραγωγή και διανομή ενέργειας αειφόρας μορφής και προσιτής τιμής, με αιχμή την αξιοποίηση των εγχώριων ενεργειακών πόρων.

Ειδικότερα με τα προβλήματα που σχετίζονται με την εκμετάλλευση του λιγνίτη στην ευρύτερη περιφέρεια της Μακεδονίας, η αξιοποίησή τους καλύπτει μια ακόμη δεκαετία, που άλλωστε θα χρειαστεί για την προσαρμογή της Μακεδονίας στη νέα μεταλιγνιτική εποχή, με οργανωμένη και συντονισμένη  τοπική, περιφερειακή και εθνική προσπάθεια. Παράλληλα η πορεία αυτή θα συνοδεύεται από αντίστοιχα πολλαπλά βήματα ανάπτυξης των εναλλακτικών μορφών ενέργειας και των ΑΠΕ αλλά και με την εισαγωγή νέων καινοτόμων και αντιρρυπαντικών λιγνιτικών τεχνολογιών (Πτολεμαϊδα V) που θα βελτιώνουν το οικολογικό αποτύπωμα της περιοχής.

Ειδικά για τη νησιωτική περιοχή επιβάλλεται η αλλαγή των συμβατικών ρυπογόνων σταθμών πετρελαίου και μαζούτ.           

ⱱ Ο τρίτος στόχος, η ολοκληρωμένη αξιοποίηση των ΑΠΕ, που αποτελεί διαπιστωμένη  προοπτική για την αναβάθμιση της ενεργειακής υποδομής της χώρας, προκειμένου να υπηρετηθεί μια ριζικά διαφορετική ενεργειακή πολιτική η οποία πρέπει να στοχεύει:

Στην ανάδειξη της ενεργειακής δημοκρατίας, που θα κινητοποιεί  τους καταναλωτές, που θα μεταβάλλει σταδιακά  την ισχύουσα ιεραρχικά δομημένη και συγκεντρωτική ενεργειακή δομή, με νέα οριζόντια ανεπτυγμένη και αποκεντρωμένη αναπτυξιακή μορφή, με την εφαρμογή καινοτομιών τεχνολογιών στην αποθήκευση ενέργειας και στη ταχεία ανάπτυξη  των δικτύων (έξυπνα δίκτυα), με τη καθιέρωση συμμετοχής  του  καταναλωτή / παραγωγού στο ενεργειακό γίγνεσθαι, με τη βέλτιστη αξιοποίηση της ενεργειακής απόδοσης στο κτιριακό απόθεμα, στη θέρμανση/ψύξη, στις μεταφορές και στη βιομηχανία (Οδηγία 2009/27/ΕΚ), με τη δραστική μείωση της ενεργειακής πενίας και της  υποστήριξης των ευάλωτων καταναλωτών, με τη μείωση του ενεργειακού κόστους στη βιομηχανία,  για να ανοίξει ο δρόμος για την αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας, που αποτελεί μονόδρομο  από τη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση, που διαχειρίζεται με μεγάλη προσπάθεια η Κυβέρνηση της Αριστεράς.    

ⱱ Ο τέταρτος στόχος υπηρετείται με τη  συμμετοχή της Ελλάδας στο πολυδιάστατο ευρωπαϊκό ενεργειακό πρόγραμμα (Τρίτο ενεργειακό πακέτο), στη συγκρότηση του ενιαίου διασυνδεδεμένου πανευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος που υποστηρίζει την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, δίπλα στο προγραμματισμένο για το 2020-2030 έως το 2050 πρόγραμμα απανθρακοποίησης της ενέργειας, στην Ευρώπη 90-100%  στον ηλεκτρισμό και 60-70% στα αέρια του θερμοκηπίου. Όλα τα προαναφερθέντα συγκροτούν μια ολοκληρωμένη πανευρωπαϊκή αλλά και εθνική ενεργειακή πολιτική, για τη μείωση της εξάρτησης, τη συμβολή της Ενεργειακής Ένωσης της Ευρώπης  στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, στη μείωση του ενεργειακού κόστους και στην κάλυψη των εύλογων αναγκών των καταναλωτών και στην προστασία των ευάλωτων κοινωνικών κατηγοριών.