Λαϊκισμός και κρίση της Δημοκρατίας

Στη «Εποχή» 21/02/2015 δημοσιεύτηκε μια συνέντευξη το Zigmunt  Bauman μεγάλου θεωρητικού και κοινωνιολόγου, που σκιαγραφεί τα προβλήματα της Αριστεράς, την ανεπάρκεια και  την παλαιότητα των «πολιτικών της εργαλείων» στη διαχείριση της σημερινής παγκοσμιοποιημένης εξάρτησης, την κρίση της δημοκρατίας, την αμηχανία της Αριστεράς να τη διορθώσει, την υποτιθέμενη απειλή του λαϊκισμού που χρεώνεται   στα κινήματα,  όταν προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το νεοφιλελεύθερο αφήγημα.

Ο Bauman  δεν είναι ο πρώτος που επιχειρεί να εμβαθύνει στο σημερινό «καρναβάλι της δημοκρατίας» όπως  χαρακτηρίζει την  κρίση δημοκρατίας με τις συλλογικές εκρήξεις διαμαρτυρίας που τη συνοδεύουν, προκειμένου να εκφραστούν μαζικά τα διαφορετικά προβλήματα  και τα  πολύμορφα ατομικά αιτηματα, που εκτονώνουν το λαϊκό θυμό αλλά  δεν συγκροτούν αξιόπιστο κίνημα  αλλαγής.

Είναι αθλιότητα να καταγγέλλεται η Αριστερά για λαϊκισμό όταν διαπιστώνει τη κρίση της δημοκρατίας και προσπαθεί να  τη διορθώσει έστω με δυσκολίες και προβλήματα. 

Ο Ζ Bauman «επισημαίνει ότι στην πραγματικότητα κάθε καλό κόμμα θα έπρεπε να είναι λαϊκιστικό, δηλαδή να ακούει τι σκέπτονται και τη ζητάνε τα συνηθισμένα άτομα, οι απλοί πολίτες» Σημειώνει  μάλιστα με έμφαση «Δεν ανησυχώ για την υποτιθέμενη απειλή του λαϊκισμού, αλλά για την πιθανή αυταρχική απάντηση στην κρίση της δημοκρατίας».

Αλλά και το κορυφαίο θεωρητικό ζευγάρι η Chantal Mouffe και ο Ernesto Laclau έχουν διατυπώσει την άποψη ότι ο λαϊκισμός είναι έκφραση του λαϊκού στην πολιτική. Υπάρχουν δύο είδη λαϊκισμού, αυτός της Αριστεράς και εκείνος της δεξιάς. Στον αριστερό λαϊκισμό ο αντίπαλος είναι η δεξιά πολιτική είναι οι δυνάμεις εκείνες που εκμεταλλεύονται τις κοινωνίες Είναι ο δεξιός λαϊκισμός.

Στη σημερινή πολυκεντρική πολυπλοκότητα τα εθνικά κράτη είναι ανίκανα να διαχειριστούν την παγκόσμια νεοφιλελεύθερη αλληλεξάρτηση και οι κυβερνήσεις πιέζονται διπλά. Από τη μία πλευρά πρέπει να απαντήσουν στους ψηφοφόρους τους, οι οποίοι απαιτούν από τους πολιτικούς να υλοποιήσουν αυτά για τα οποία τους ψήφισαν. Από την άλλη, η αλληλοεξαρτώμενη παγκόσμια πραγματικότητα – οι αγορές, τα χρηματιστήρια, ο χρηματοπιστωτικός τομέας και άλλες εξουσίες που δεν εξέλεξε ποτέ κανείς – τους εμποδίζουν να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους. Η κρίση εμπιστοσύνης γεννιέται από αυτή τη διπλή πίεση και προκαλεί αδιέξοδα.

Εμείς εδώ στην Ελλάδα, αυτή την αίσθηση την έχουμε ζήσει πολύ έντονα τα τελευταία  πέντε χρόνια και συνεχίζουμε να τη ζούμε ακόμη και σήμερα. Οι αντιδράσεις της κοινωνίας προκαλούν προφανώς συλλογικές εκρήξεις που παρά τις πολύμορφες διαστάσεις τους, δημιουργούν πολιτικό αποτέλεσμα. Στην Ελλάδα κατέρρευσαν τα τελευταία έξη χρόνια πέντε  κυβερνήσεις. Ακόμη και η πρώτη Αριστερή κυβέρνηση ήταν η τελευταία που διασπάστηκε και αναβαπτίστηκε μετά από εκλογές, διότι ένα σημαντικό κομμάτι της απογοητεύτηκε σύντομα. Ορισμένα μέλη της κυβέρνησης και όχι μόνον αυτά, είχαν «συλλάβει» υπερφίαλες προσδοκίες και οραματίστηκαν με αμετροεπή λαϊκισμό, μετά έξι μόλις μήνες, συστημικές ανατροπές, σε μια υπερχρεωμένη οικονομία, με μια  αλλοτριωμένη διαχρονικά  κοινωνία και  ένα "καρναβάλι δημοκρατίας" που συνέθεταν όλα μαζί το υπό διάλυση «Ελληνικό θαύμα», προκαλώντας αυταπάτες και απογοήτευση στο λαό για τις επιδόσεις της πρώτης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, ευτυχώς χωρίς πολιτική αποσταθεροποίησή του.

Και καταλήγει στην ενδιαφέρουσα συνέντευξή του ο Ζ. Bauman με μια σπουδαία διαπίστωση που μας αφορά επίσης. 
"Δεν ανησυχώ για την υποτιθέμενη απειλή του «Λαϊκισμού», αλλά για την πιθανή αυταρχική απάντηση στην κρίση δημοκρατίας. Σήμερα τα παλιά εργαλεία δεν λειτουργούν πλέον, αλλά τα νέα δεν υπάρχουν ακόμη. Δεξιά και Αριστερά ήταν έννοιες γεμάτες νόημα μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, αλλά έχουν πολύ λιγότερο νόημα σήμερα μέσα στην πολυκεντρική πολυπλοκότητα του παρόντος"