Ενέγεια Ι Γεωπολιτικές εξελίξεις

Παρέμβαση για τη θερμοκρασία  του πλανήτη.

• Το Δεκέμβριο του τρέχοντας έτους συνέρχεται στο Παρίσι η 21^η Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή.( UNFCCC, Unite Nations Framework Convention on Climate Change), με σκοπό την υιοθέτηση μιας νέας συμφωνίας για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου (GHG). Ο τελικός στόχος που ήδη έχει υιοθετηθεί από τις κυβερνήσεις, είναι ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας  του πλανήτη, στο επίπεδο  μιας μέσης τιμής μέχρι 2⁰ C, σε σχέση με την προ βιομηχανική περίοδο. Αυτός ο μείζον στόχος επιβάλλει την ανάγκη του μετασχηματισμού του ενεργειακού τομέα, με παραγωγή ενέργειας χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα, αφού του αποδίδεται, ότι παράγει σήμερα τα 2/3 της παγκόσμιας ανθρωπογενούς εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου.

• Η παραγόμενη παγκόσμια εκπομπή CO₂ παρέμεινε στάσιμη το 2014 (Υπολογίζεται σε 32,2 Gt) σε αντίθεση με τη μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας που παρουσίασε αύξηση κατά 3%. Είναι η πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια, όπου ο περιορισμός  της αύξησης των  εκπομπών των αερίων δεν ήταν αποτέλεσμα οικονομικής στασιμότητας αλλά βελτίωσης  της ενεργειακής απόδοσης. Το 2014 κατά μήκος των χωρών του ΟΟΣΑ(OECD), οι εκπομπές αερίων συνεχίζουν να είναι αποδεσμευμένες  από τη μεγέθυνση της οικονομίας. Το προφίλ των εκπομπών της Κίνας, δείχνει τελευταία, ενδείξεις της χαλάρωσης της σύνδεσης μεταξύ της οικονομίας και των εκπομπών αερίων σε συνθήκες οικονομικής μεγέθυνσης, προφανώς χωρίς να διασφαλίζεται μια πάγια και διαχρονική διατήρηση αυτού του διαφαινόμενου διαχωρισμού.

• Οι επενδύσεις στις ΑΠΕ παρέμειναν στάσιμες κατά το 2014, στο επίπεδο των 270 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σε ύψος εγκατεστημένης ισχύος 128 GW, που αποτελεί σχεδόν το ήμισυ της παραγόμενης ενεργειακής δυναμικότητας παγκοσμίως. Η αιολική ισχύς υπολογίζεται στο 37% και η ηλιακή σχεδόν στο 1/3 της συνολικής ισχύος των ΑΠΕ. Το 2014 ήταν η χρονιά που εμφανίστηκε η πρώτη αξιοποίηση της τεχνολογίας (CCS) σύλληψης και αποθήκευσης του CO_2, για την  παραγωγή ενέργειας. Επίσης κατά το τέλος του 2104 ήταν υπό κατασκευή πυρηνικοί σταθμοί ισχύος 74 GW. Υπολογισμοί δείχνουν ότι το 2014, η ενεργειακή ένταση μειώθηκε κατά 2,3 % σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο σε ποσοστό διπλάσιο από το μέσο όρο της τελευταίας δεκαετίας.

• Οι αγορές άνθρακα το 2014, κάλυψαν το 11% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και η μέση εμπορική τιμή του CO₂  κινήθηκε  στα 7 δολάρια/τόνο. Αντιθέτως το 13% των παραχθέντων εκπομπών CO₂  με τη χρήση ορυκτών καυσίμων σε συνθήκες  επιδοτούμενης ενεργειακής  κατανάλωσης, προκάλεσε κόστος επιδότησης  των εκπομπών CO₂   της τάξης των 115 δολαρίων/τόνο. Πάντως μερικές  χώρες μεταξύ αυτών η Ινδία, η Ινδονησία, η Μαλαισία και η Ταϋλάνδη εκμεταλλεύτηκαν τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου για να αναδιαρθρώσουν τις επιδοτήσεις στην  κατανάλωση ενέργειας.

• Σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα τα επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου  αυξηθήκαν  σε υψηλότερη κλίμακα. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπονται από την κατανάλωση ενέργειας κατά τα τελευταία 27 χρόνια, κάλυψαν σωρευτικά τις εκπομπές των αερίων που είχαν προκληθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια. Επίσης η παγκόσμια κατανομή των εκπομπών έχει αναπτυχθεί πολλαπλώς. Στην αρχή του 20^ου αιώνα οι  παραγόμενες εκπομπές αερίων είχαν την καταγωγή τους σχεδόν αποκλειστικά από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ενώ σήμερα σε αυτές τις δύο περιοχές αποδίδονται εκπομπές λιγότερες από το 30%.

• Η επιτυχία της Συνέλευσης του Παρισιού για την υιοθέτηση μιας συμφωνίας  για  την κλιματική αλλαγή τον Δεκέμβριο, θα εξαρτηθεί από τις δεσμεύσεις των εθνικών κρατών(INDCs, Intended Nationally Determined Contributions) να περιορίσουν τις εκπομπές των αερίων για να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο περιορισμού τους σε διεθνές επίπεδο. Ήδη από το Μάιο του 2015 η Ελβετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Νορβηγία, το Μεξικό, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, κ.α χώρες που συγκεντρώνουν όλες μαζί το 34% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, έχουν υποβάλλει τις δεσμεύσεις τους.

Εξελίξεις στις τιμές των  καυσίμων.

Από το 2014 έως το 2015 εμφανίστηκε μια πολύ σημαντική αλλαγή στον ενεργειακό τομέα. Προκλήθηκε ταχεία πτώση των τιμών του πετρελαίου σε διεθνές επίπεδο και σε μικρότερη έκταση στο Φυσικό Αέριο (ΦΑ) και στον άνθρακα. Μετά από μία εκτεταμένη περίοδο υψηλών και σχετικώς σταθερών τιμών, το πετρέλαιο κατρακύλησε από τα 100 δολάρια το βαρέλι που ήταν στα μέσα του 2014 κάτω από 50 δολάρια, στις αρχές του 2015.

• Οι τιμές του ΦΑ επίσης μειώθηκαν, αλλά το βήμα και η έκταση της μείωσης περιορίστηκε, από τους μηχανισμούς προσαρμογής των τιμών του ΦΑ που παρακολουθούν με χρονο-καθυστέρηση τις αυξομειώσεις των τιμών του πετρελαίου αλλά και από άλλους παράγοντες. Οι εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο των τιμών που είναι σημαντικές στο πετρέλαιο, και μικρότερες στο ΦΑ και στον άνθρακα,  είναι πλέον εμφανείς, χωρίς αυτή η διαπίστωση να προεξοφλεί ότι οι μειωμένες αυτές τιμές, θα παραμείνουν μονίμως χαμηλές. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι χαμηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων επιδρούν ως μια μορφή  κινήτρου, την οποία το ΔΝΤ (IMF, International Monetary Fund) την υπολογίζει μεταξύ  0,3%  και 0,7% πρόσθετης μεγέθυνσης στο παγκόσμιο ΑΕΠ (GDP gross domestic product) το 2015. Προκαλούνται ακόμη,  σημαντικές περιφερειακές τριβές μεταξύ εισαγωγικών και εξαγωγικών φορέων, μεταξύ μεγάλων και μικρών καταναλωτών και μεταξύ κρατών  με επιδοτούμενα προγράμματα κατανάλωσης στα ορυκτά καύσιμα, με κράτη  χωρίς επιδότηση. Οι εξαγωγείς πετρελαίου και ΦΑ βλέπουν τις οικονομικές προσδοκίες μεγέθυνσης των κερδών τους να περικόπτονται και πολλοί, ως αποτέλεσμα,  αναθεωρούν ακόμη και κυβερνητικούς προϋπολογισμούς. Για τις επιχειρήσεις πετρελαίου και του ΦΑ προκαλούνται  σημαντικοί περιορισμοί επενδυτικών σχεδίων, που υπολογίζονται σε μειώσεις της τάξης του 20% για το 2015. Πολλά κράτη αξιοποιούν τις μειωμένες τιμές των ορυκτών καυσίμων, είτε για να αναθεωρήσουν τις εφαρμοζόμενες επιδοτήσεις, είτε να περιορίσουν με φορολογικά μέτρα, το πέρασμα των αλλαγών των τιμών των καυσίμων στους καταναλωτές. Οι χαμηλότερες τιμές των ορυκτών καυσίμων βελτιώνουν και την ανταγωνιστικότητά τους σε σχέση με τις τιμές του άνθρακα, αν και ο άνθρακας διατηρεί το συγκριτικό του πλεονέκτημα στο κόστος σε σχέση με το ΦΑ. Παρά τη μείωση των τιμών των ορυκτών καυσίμων δεν διαφαίνονται διαθέσεις μείωσης των επενδύσεων στις ΑΠΕ. Το παγκόσμιο επενδυτικό κλίμα για τις ΑΠΕ διατηρείται σταθερό. Το ύψος των  παγκόσμιων επενδύσεων για την παραγωγή ενέργειας από τις ΑΠΕ ανήλθε στα 270 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014, ενώ θετικές πολιτικές κινήσεις προώθησης των ΑΠΕ αναδύονται σε πολλές χώρες. Η Ινδία έχει δηλώσει την απόφασή της να εγκαταστήσει ΑΠΕ χωρητικότητας 175 GW μέχρι το 2022 εκ των οποίων τα 100 GW από ηλιακή ενέργεια.

• Οι τεχνολογίες των ΑΠΕ παρουσιάζουν αυξητικό κόστος στον ανταγωνισμό σε έναν αριθμό χωρών κατά περίπτωση ενώ σε κάποιες άλλες χώρες  απαιτούνται δημόσια προγράμματα για να υποστηρίξουν την προώθησή τους. Η παραγωγή ενεργειακής χωρητικότητας  από ΑΠΕ υπολογίζεται να έχει αυξηθεί στα 128 GW το 2014, εκ των οποίων τα  37 GW, είναι αιολική, το 1/3 είναι  ηλιακή και πάνω από το ¼ Υδραυλική. Αυτό το ενεργειακό μέγεθος παραγωγής από ΑΠΕ καλύπτει περισσότερο από το 45% της παραγομένης ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο προσθετικά το 2014, εμφανίζοντας μια τάση ανοδικής επέκτασής του προς τα πάνω. Η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος παραγωγός αιολικής ενέργειας με 20 GW νέας χωρητικότητας. Η Γερμανία εγκατέστησε πρόσφατα περισσότερα από 5 GW χωρητικότητα αιολικής ενέργειας και οι ΗΠΑ   εκτίναξαν την δυναμική τους σε ΑΠΕ, από το πολύ χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης του 2013, σε  5 GW  το 2014. Το σχετικά υψηλό κόστος (μειούμενο όμως σταδιακά)  της εξωχώριας  αιολικής ενέργειας  και οι καθυστερήσεις στην κατασκευή συνδέσεων δικτύων και βρόγχων, προκαλούν καθυστερήσεις στα αναπτυξιακά σχέδια για ΑΠΕ ορισμένων κρατών(π.χ Γερμανία), ενώ άλλες χώρες έχουν δραστηριοποιηθεί εγκαίρως και υποστήριξαν τη βιομηχανική υποδομή τους για την ανάπτυξη των τεχνολογιών των ΑΠΕ.(π.χ Ιαπωνία, Κορέα, Κίνα). Η ηλιακή ενέργεια  με φωτοβολταϊκά, παρουσιάζει δυναμική ανάπτυξη στην Ασία ιδιαίτερα στην Κίνα και στην Ιαπωνία. Η Ιαπωνική επέκταση  στις ΑΠΕ υποστηρίζεται από πολιτική επιδότησης (feed in tariffs). Οι χαμηλές τιμές του  πετρελαίου αποτελούν μια πρόκληση για τους άλλος τύπους ΑΠΕ συμπεριλαμβανομένων των βιοκαυσίμων στις μεταφορές και στη θέρμανση. Τα βιοκαύσιμα θεωρούνται  ως το κατ’ εξοχήν ανταγωνιστικό καύσιμο ΑΠΕ προς το ΦΑ στη θέρμανση (παρόλο που οι τιμές του ΦΑ συνεχίζουν να συνδέονται με τις τιμές του πετρελαίου). Αντιθέτως τα βιοκαύσιμα αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από το πετρέλαιο με τις σημερινές χαμηλές τιμές του. Η Βραζιλία για να αντιμετωπίσει την πίεση που δέχονται τα βιοκαύσιμα από το πετρέλαιο, ενίσχυσε τον εμπλουτισμό των βιοκαυσίμων με αιθανόλη από 25% σε 27% στη βενζίνη και από 5% σε 7% στο βιοντήζελ, ενώ προκάλεσε αύξηση της φορολογίας στη βενζίνη. Η Αργεντινή και η Ινδονησία ενίσχυσαν και αυτές τις παρεμβάσεις βελτίωσης των βιοκαυσίμων τους για αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό του φτηνού πετρελαίου.

• Η πυρηνική ενέργεια παρά τις καταστροφικές της συνέπειες σε περιπτώσεις πυρηνικών ατυχημάτων, είναι η δεύτερη μεγάλη ενεργειακή πηγή χαμηλού άνθρακα, που συμμετέχει στην παγκόσμια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μετά την Υδροηλεκτρική ενέργεια. Τα τελευταία χρόνια όλες οι πρόσφατες πυρηνικές μονάδες παραγωγής παίρνουν μέρος στις αγορές με  ρυθμιζόμενα τιμολόγια ή στις αγορές  όπου κυβερνητικές οντότητες κατασκευάζουν και λειτουργούν ιδιόκτητους πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής. Η Κίνα συνεχίζει να ηγείται στα πυρηνικά  προγράμματα κατασκευής σταθμών παραγωγής  με νέες υπό κατασκευή  μονάδες ισχύος 28 GW στο τέλος του 2014, ενώ προγράμματα συνδυασμένου κύκλου ΣΗΘ, δυναμικότητας 46 GW βρίσκονται υπό κατασκευή στη Ρωσία,  Ινδία, Κορέα, ΗΠΑ και σε μερικές άλλες χώρες.  Η Ιαπωνία έχει ξεκινήσει τις απαραίτητες διαδικασίες για να επιτρέψει την επανεκκίνηση ενός μέρους της πυρηνικής δυναμικότητάς της.

Η τεχνολογία αποθήκευσης CO₂ CCS (Carbon Capture and Storage) αξιοποιήθηκε πρόσφατα στον Καναδά, ο οποίος ανέπτυξε (με μονάδα CCS, Boundary Dam 3) το  πρώτο πρόγραμμα παραγωγής ενέργειας ισχύος 120 MW, με τη χρήση της μεθόδου σύλληψης CO_2, Το εντυπωσιακό πρόγραμμα που εκτείνεται σε 22 κλίμακες προγραμμάτων CCS, έχει κατά τη λειτουργία του τη δυνατότητα σύλληψης CO₂ δυναμικότητας γύρω στα 40 εκατομμύρια τόνους (Mt) ετησίως. Προφανώς η αξιοποίηση της τεχνολογίας CCS για να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στον ενεργειακό τομέα μέσω  της αποθήκευσης CO₂ σε ευρεία κλίμακα, πρέπει να  αξιοποιηθεί αφού συνεκτιμηθεί και το κόστος κατασκευής των απαραίτητων εγκαταστάσεων σύλληψης και αποθήκευσης CO₂.

• Κάθε περίοδος χαμηλών τιμών στην ενέργεια μπορεί να επιφέρει βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση και να διευκολύνει την επιστροφή σε ασύδοτες καταναλώσεις. Σήμερα δεν υπάρχουν στοιχεία να συνηγορούν ότι βρίσκεται εν εξελίξει μια τέτοια  διεργασία. Προκαταρτικοί υπολογισμοί για το 2014, δείχνουν ότι η παγκόσμια ενεργειακή ένταση -μετρούμενη, ως  ποσότητα της απαιτούμενης ενέργειας για την παραγωγή μιας μονάδας(1) του παγκόσμιου ΑΕΠ- μειώθηκε κατά 2,3%, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, ως αποτέλεσμα των βελτιώσεων στην ενεργειακή απόδοση και στις δομικές ενεργειακές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία.

Σχιστολιθικό πετρέλαιο και ΦΑ

Η σταθερή ζήτηση σε ορυκτά καύσιμα, η εξάντληση των αξιοποιήσιμων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων, καθώς και η απόφαση αξιοποίησης  ασύμφορων για εξόρυξη  μέχρι πρότινος κοιτασμάτων, ευνόησε  και την εξόρυξη του σχιστολιθικού πετρελαίου (shale oil) και του σχιστολιθικού ΦΑ (shale gas). Χαρακτηριστική περίπτωση χώρας που λόγω των εκτεταμένων κοιτασμάτων σχιστολιθικού πετρελαίου και ΦΑ προχώρησε σε εντατική εκμετάλλευσή τους είναι οι ΗΠΑ. Το 2000 οι ΗΠΑ παρήγαγαν από τα σχιστολιθικά κοιτάσματά τους  το 1% της ετήσιας παραγωγής πετρελαίου και το 2010 η παραγωγή του σχιστολιθικού πετρελαίου αυξήθηκε πάνω από το 10%. Οι ΗΠΑ από χώρα εισαγωγής πετρελαίου που ήταν μέχρι πρότινος έχει μετατραπεί σήμερα σε χώρα εξαγωγής πετρελαίου. Παράλληλα η παραγωγή ΦΑ από σχιστολιθικά πετρώματα αυξάνεται αλματωδώς και σύντομα οι ΗΠΑ προβλέπεται να γίνουν η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα ΦΑ παγκοσμίως, ξεπερνώντας ακόμη και τη Ρωσία. Η εξόρυξη πετρελαίου και ΦΑ αναπτύσσεται με χαμηλούς ρυθμούς και σε παγκόσμια κλίμακα ενώ υπολογίζεται ότι  το 2035 το σχιστολιθικό πετρέλαιο και  ΦΑ, θα καλύπτουν το 12% της παγκόσμιας παραγωγής  πετρελαίου και ΦΑ. Δεδομένης επίσης της ύπαρξης μεγάλων ποσοτήτων πισσούχας άμμου στον Καναδά, η Βόρειος Αμερική εξελίσσεται σε πετρελαιοπαραγωγή περιοχή, ανταγωνιστική με τις άλλες πετρελαιοπαραγωγές περιοχές του Περσικού Κόλπου, της Ρωσίας, της Κασπίας κ.α. Τα καινούργια στοιχεία που προστίθενται στο παγκόσμιο γεωενεργειακό σκηνικό είναι οι θαλάσσιες μεταφορές για τη διακίνηση της παραγωγής ΦΑ από τη  νέα πετρελαϊκή περιοχή της Βόρειας Αμερικής προς τις καταναλώτριες βιομηχανικές χώρες, καθώς και οι απαραίτητες  μετατροπές του ΦΑ (σε υγροποιημένο ή μη) προς διευκόλυνση της μεταφοράς και της αποθήκευσης του. Δίπλα στους ενεργειακούς διαδρόμους που έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη και στην Ασία τις προηγούμενες δεκαετίες, προστίθενται τώρα, οι θαλάσσιες μεταφορές πετρελαίου και ΦΑ και η δημιουργία ειδικών τερματικών και χώρων αποθήκευσης υγροποιημένου η φυσικού αερίου. Τώρα πλέον οι καταναλώτριες χώρες θα συνυπολογίζουν στις επιλογές προμηθειών ορυκτών καυσίμων και τους νέες εναλλακτικές δυνατότητες ασφάλειας του εφοδιασμού τους. Παράλληλα η γεωπολιτική σημασία των χωρών του Περσικού κόλπου, της Ρωσίας του Ιράν, που μετά τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμά του με την παγκόσμια κοινότητα,επανέρχεται στην παγκόσμια αγορά των υδρογονανθράκων, της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων πετρελαϊκών χωρών θα μειωθεί καθώς οι αναπτυγμένες και οι αναπτυσσόμενες χώρες, θα έχουν νέες εναλλακτικές δυνατότητες αγορών ορυκτών καυσίμων. Στις εξελίξεις αυτές πρέπει να προστεθεί και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ των περισσότερων πετρελαϊκών περιοχών, που προσφάτως οδήγησε σε σκληρό ανταγωνισμό και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα (ένα εξάμηνο) στην πτώση κατά 100% των τιμών του πετρελαίου, αλλά και τη μείωση των τιμών των άλλων ορυκτών καυσίμων ΦΑ και άνθρακα.  Είναι αυτονόητο ότι η πτώση των τιμών των ορυκτών καυσίμων αποτελεί ανταγωνιστική πρόκληση προς την σταθερή μέχρι σήμερα αναπτυξιακή προοπτική  των ΑΠΕ, που στη φάση αυτή, λόγω των μειωμένων τιμών των ορυκτών καυσίμων, χάνουν ένα μέρος του συγκριτικού  πλεονεκτήματός τους.

21/08/2015 Ν.Κ