Ενεργειακές εξελίξεις στην Ευρώπη

√ Εισαγωγή.

Η ενεργειακή πολιτική στην Ευρώπη είναι προσανατολισμένη σε τρεις βασικούς στόχους. Ενέργεια, με προσιτές τιμές, φιλική προς το περιβάλλον και τη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών, εξασφαλισμένο εφοδιασμό. Θεμελιώδης προϋπόθεση για τους στόχους αυτούς  η ενοποιημένη εσωτερική αγορά ενέργειας.

Η σημασία του ενεργειακού τομέα είναι τεράστια, για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, την ευημερία των ευρωπαϊκών κοινωνιών, και την ενεργειακή ανεξαρτησία της. Όλα αυτά σημαίνουν ότι είναι αδιανόητη μια αποτυχία στον ενεργειακό τομέα.

Στην εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας δημιουργούνται δύο ειδών προκλήσεις. Αυτές που αφορούν στην υλικοτεχνική υποδομή της αγοράς (υλικό μέρος) και αυτές που αφορούν στην ανάπτυξη του εμπορίου και των συναλλαγών (άυλο μέρος).

Παράλληλα όμως πρέπει να ικανοποιηθούν σοβαρές ανάγκες που θα αποτελέσουν τη σταθερή βάση για την ολοκλήρωσή της. Η ανάγκη υλοποίησης και εφαρμογής της σχεδιασμένης για την αγορά κοινοτικής νομοθεσίας, η  συγκρότηση του ενεργειακού συστήματος κατά τρόπο που θα συνεισφέρει αποφασιστικά στη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, η τοποθέτηση των αναγκών των καταναλωτών στο επίκεντρο των ωφελημάτων του νέου ενεργειακού συστήματος, η αναδιάρθρωση του μείγματος καυσίμου με βάσει τις εναλλακτικές πηγές, που αποτελούν τη μεσοπρόθεσμη προοπτική ενώ οι υδρογονάνθρακες με ορίζοντα το 2050 αποχωρούν σταδιακά από το ενεργειακό μείγμα.

Σήμερα το 23,5% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας(ΗΕ) στην Ε.Ε και το 14% της τελικής κατανάλωσης, σε όλους τους τομείς παράγεται από ΑΠΕ. Είναι σωστή και υλοποιήσιμη η πορεία προς το στόχο του 20%, στο μερίδιο της κατανάλωσης ενέργειας να παράγεται από ΑΠΕ και λόγω αυτής της ισχυρής βάσης ο νέος στόχος της αύξησης του ποσοστού στο 27% μέχρι το 2030 είναι εξίσου εφικτός.

Η διείσδυση όμως των ΑΠΕ, σε ποσοστό μεγαλύτερο του 25% εκτός από τα οφέλη προκαλεί και προβλήματα. Η μεταβλητότητα και η περιορισμένη δυνατότητα πρόβλεψης των ποσοτήτων της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας απαιτούν σταθερότητα των δικτύων. Αξιόπιστη διέξοδος αποτελεί η καλά οργανωμένη και ενοποιημένη αγορά ενέργειας. Καθιστά δυνατή τη σύνδεση περιοχών με ευρύτερα συμπληρωματικά ενεργειακά μείγματα, που ενισχύουν την ανθεκτικότητα του διασυνδεδεμένου ενεργειακού συστήματος, στις διακυμάνσεις της ζήτησης ή της προσφοράς.

√ Εξέλιξη της ευρωπαϊκής αγοράς.

Οι διασυνοριακές συναλλαγές ΗΕ έχουν αυξηθεί όπως και η χρήση των γραμμών διασύνδεσης. Όμως η ολοκλήρωση του διασυνοριακού δυναμικού της ΗΕ, είναι ακόμη πολύ μακράν του στόχου. Δεν μπορεί να υλοποιηθεί το όραμα των «καθολικών  εμπορικών συναλλαγών», αν δεν εξαλειφτούν οι «φραγμοί που συντηρούνται στις διασυνοριακές συναλλαγές». Στο βαθμό που θα αυξάνονται τα μερίδια που καταλαμβάνουν στο ενεργειακό μείγμα οι μεταβλητές ποσότητες ενέργειας από ΑΠΕ, θα μεγιστοποιείται η ανάγκη  ενίσχυσης της σταθερότητας των ηλεκτρικών δικτύων και οι διασυνοριακές διασυνδέσεις.

Τα δίκτυα μεταφοράς πρέπει να συνδεθούν καλύτερα μεταξύ τους για να διατηρείται η εξισορρόπηση του συστήματος όλο το 24ωρο. Όσο μεγαλύτερη είναι η διασυνδεδεμένη περιοχή τόσο ευκολότερη είναι η εξισορρόπηση των μεταβλητών ποσοτήτων ενέργειας από ΑΠΕ.

Στις νέες αυτές συνθήκες η εσωτερική αγορά ΗΕ  θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει το φαινόμενο της επίδρασης των απρόβλεπτων ροών (βροχοειδείς ροές) στη διασυνοριακή ενοποίηση των επί μέρους αγορών, που θα εξακολουθούν να δημιουργούν προβλήματα ιδίως στις Κεντρικές και ανατολικές περιοχές της Ευρώπης.

Ανάλογα προβλήματα συναντώνται και στο δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου (ΦΑ), όπου μια ενοποιημένη εσωτερική αγορά, αποτελεί βασική εγγύηση υψηλού επιπέδου ασφάλειας του εφοδιασμού γεγονός, που μετά τα προβλήματα της Ουκρανίας που συνδέονται με την ασφαλή ροή του ΦΑ προς τη δυτική Ευρώπη, η ενεργειακή ασφάλεια και η εξάρτηση αποτελούν κρίσιμα ζητήματα υψηλής προτεραιότητας για τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Τα επίπεδα ασφάλειας του εφοδιασμού της Ευρώπης θα ενισχυθούν με το άνοιγα του Νότιου Διαδρόμου που θα καταστήσει δυνατή τη ροή ΦΑ από το Αζερμπαϊτζάν, αλλά και με την κατασκευή νέων ζεύξεων που λείπουν, τερματικών LNG, και επενδυτικές προσπάθειες που είναι ελκυστικές λόγω της μεγάλης ευρωπαϊκής αγοράς των 500 εκατομμυρίων καταναλωτών, με ετήσια κατανάλωση 500 bcm  ( δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων).

Οι κόμβοι ΦΑ (gas Hub) και τα χρηματιστήρια ενέργειας αποτελούν το άυλο δυναμικό της ενεργειακής αγοράς και του εμπορίου, που προωθούν τις συναλλαγές ενέργειας και καλύπτουν τις διαφορετικές ανάγκες ζήτησης σε όλη την Ευρώπη. Η τιμές στους κόμβους ΦΑ και στα χρηματιστήρια ενέργειας δείχνουν που είναι υψηλή ή ζήτηση και χαμηλή η προσφορά.

Οι διασυνοριακές διασυνδέσεις ΗΕ, τα χρηματιστήρια και οι κόμβοι ΦΑ χρησιμοποιούνται με τον «αποδοτικότερο τρόπο», περιορίζουν τις εσφαλμένες κατευθύνσεις ροών και διευκολύνουν τις συμφορήσεις, βελτιώνουν την κατανομή της δυναμικότητας και την εξισορρόπηση. Ωστόσο τα όποια πλεονεκτήματα υπάρχουν στη χονδρική πώληση  (σταθερότητα τιμών) αυτά δεν καταλήγουν σε μείωση τιμών στη λιανική ενώ μείωση προβλέπεται μετά από το 2030. Η διανομή εξακολουθεί να είναι οργανωμένη με βάσει τη μονόδρομη ροή ενέργειας, από κεντρικές μονάδες προς πολλούς μεμονωμένους καταναλωτές και τα αποτελέσματά της δεν είναι θετικά για τις τιμές.

Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση. Τα έξυπνα δίκτυα, οι έξυπνοι μετρητές, οι οικιακοί αυτοματισμοί και η μικρής κλίμακας παραγωγή (νοικοκυριά βιοτεχνίες κ.α), παρέχουν τη δυνατότητα στους καταναλωτές να αποκτήσουν τον έλεγχο του ενεργειακού τους λογαριασμού, ενώ παράλληλα διευκολύνεται η ενσωμάτωση ενέργειας από ΑΠΕ στο δίκτυο διανομής και η αύξηση της αποδοτικότητάς του.

Οι ρυθμοί εξέλιξης των δικτύων μεταφοράς και τα ρυθμιστικά πλαίσια, ιστορικά εξελίσσονταν σε εθνικό επίπεδο με συνέπεια τη βελτιστοποίηση των εθνικών συστημάτων. Σήμερα χρειάζεται να συγκροτηθούν  και να διασυνδεθούν σταδιακά σε περιφερειακό και τελικώς να οικοδομήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα.

Για την αποτελεσματική διασυνοριακή, περιφερειακή  και διαζωνική οργάνωση των συστημάτων ενέργειας αφενός χρειάζονται δίκτυα μεταφοράς ΗΕ, και σωληναγωγοί ΦΑ που συνθέτουν το υλικό μέρος του στόχου και αφετέρου κοινό ρυθμιστικό πλαίσιο κωδίκων και συναλλαγών που συνθέτουν το άυλο μέρος της αγοράς.

Διασυνοριακές συνδέσεις, σωληνοαγωγοί, δίκτυα μεταφοράς, έξυπνα δίκτυα και μετρητές διανομής, ΑΠΕ και αποθήκευση ενέργειας, κώδικες κατανομής, διαχείριση και εξισορρόπηση της δυναμικότητας, αντιμετώπιση της συμφόρησης και ενίσχυση των αναγκαίων εφεδρειών ενέργειας (Μοντέλο Στόχου), αποτελούν τη βάση ενός σύγχρονου πλαισίου  εναλλακτικού ενεργειακού σχεδιασμού, σε ευρωπαϊκή κλίμακα που οδηγεί στο ενιαίο διασυνδεδεμένο ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα. Πλαίσιο που απομακρύνει διλλήματα σχετικά με τη σύνθεση του  μείγματος καυσίμου, προωθεί την παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας με δραστικά μειωμένες ανθρακούχες εκπομπές, συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητα, στην ασφάλεια του εφοδιασμού και στην ευημερία της Ευρώπης.

√ Ενδιάμεσες περιφερειακές πρωτοβουλίες

Η περιφερειακή προσέγγιση του «μοντέλου στόχου» αποτελεί το πρώτο στάδιο ενοποίησης που είναι καθοριστικό για την ομαλή μετάβαση στην Εσωτερική αγορά ενέργειας. Καθιστά δυνατή την επίτευξη άμεσων αποτελεσμάτων, μπορεί να τονώσει τις διασυνοριακές συναλλαγές, να διευκολύνει την ενσωμάτωση των ΑΠΕ. Η συνεργασία και οι διαδικασίες σύζευξης στη κλίμακα μικρότερης ομάδας (περιφερειών ή ζωνών) είναι προφανώς ευκολότερη, προχωράει ταχύτερα, και είναι καταλληλότερη για την αντιμετώπιση των επί μέρους προκλήσεων στην οικεία περιφέρεια, ευνοεί ρυθμίσεις που μπορούν στη συνέχεια να γενικευθούν στις διασυνοριακές ζεύξεις και τελικά στην συγκρότηση της εσωτερικής αγοράς.

Οι περιφερειακές πρωτοβουλίες σύζευξης που θεσμοθετήθηκαν σε επίπεδο περιφέρειας, διασφαλίζουν την ομαλή  δρομολόγηση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας μέσω ορατών και συγκεκριμένων αποτελεσμάτων. Οι μορφές περιφερειακής πρωτοβουλίας είναι πολύμορφες, είναι προσαρμοσμένες  στο ενεργειακό στίγμα της περιφέρειας που εφαρμόζονται. Οι περιφερειακές πρωτοβουλίες πριν από τη σύζευξη καλύπτουν:

• Επεκτάσεις διασυνοριακών υποδομών δικτύου που συνδέουν περιφέρειες ή διευκολύνουν τον τερματισμό της απομόνωσης «νησίδων ενέργειας», ώστε να ενσωματωθούν στο ενιαίο διασυνοριακό δίκτυο

• Ανάπτυξη διασυνδεδεμένων δικτύων μεταφοράς για να διευκολυνθεί η ασφαλής ένταξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων.

• Δημιουργία ενεργειακών διασυνδέσεων σωληνοαγωγών, για να αυξηθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού με ΦΑ μεταξύ περιφερειών και να προωθηθεί εναλλακτική τροφοδότηση από διαφορετικές πηγές για μείωση της εξάρτησης από μια μόνη πηγή εφοδιασμού.

• Βελτίωση  διασυνδέσεων  μεταξύ κρατών που συνορεύουν, για τη θέσπιση κοινού κανονιστικού πλαισίου που θα αυξήσει τις ποσότητες ροής ΦΑ στη περιοχή τους όπως έγινε π.χ στην περίπτωση των χωρών Ελλάδας, Αλβανίας, Ιταλίας με τον Ανδριατικό Αγωγό ΦΑ /TAP, ή τον διασυνδετικό αγωγό ΦΑ Ελλάδας, Βουλγαρίας, που θα αυξήσουν την ποσότητα ΦΑ προς την Ευρώπη, και από την  περιοχή της Κασπίας.

• Πρώιμη εφαρμογή των κανόνων των κατευθυντήριων Γραμμών και των Κωδίκων Δικτύου, με διασυνοριακές ζεύξεις και εφαρμογή των κανόνων κατανομής της δυναμικότητας, της διαχείρισης της συμφόρησης της εξισορρόπησης και της σύνδεσης στο δίκτυο (FB,CACM), του μοντέλου στόχου (target model, που προβλέπει προθεσμιακή αγορά, αγορά της προηγούμενης ημέρας, ενδοημερήσια αγορά, αγορά εξισορρόπησης). Οι επί μέρους διασυνοριακές ζεύξεις θα διευκολύνουν σημαντικά τη μετέπειτα εφαρμογή των περιφερειακών αγορών και  ευρύτερα  τη συγκρότηση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

Η περιφερειακή ενοποίηση συνεχίζεται με αποφασιστικά βήματα προς την οριστική εδραίωση της ενιαίας αγοράς ενέργειας της Ε.Ε. Απαιτείται όμως ιδιαίτερη προσοχή και ενίσχυση του συντονισμού όλων των εμπλεκομένων μερών στις περιφερειακές διαδικασίες, για να διασφαλιστεί η τελική ενοποίηση της αγοράς έργο σύνθετο, πολύπλοκο, και ακριβό.

Χρηματιστήριο ενέργειας

Η απορρύθμιση των συστημάτων ενέργειας στην Ευρώπη και η καθιέρωση των χρηματιστηρίων ενέργειας μετατρέπει την ενέργεια από κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα. Το χρηματιστήριο ενέργειας παρέχει την ευκαιρία στους συναλλασσόμενους να προσφέρουν ή να προμηθεύονται ενέργεια και μέσα από αυτή τη διαδικασία να προκύπτει από την «αγορά αβίαστα», εν μέσω υψηλής ρευστότητας, ρυθμιστικών κανόνων διαχείρισης και επιμερισμού της δυναμικότητας τιμές που εξισορροπούν τις αντίρροπες δυνάμεις της ζήτησης και προσφοράς για κάθε ώρα παράδοσης. Ο χρόνος των 24 ωρών που μεσολαβεί μέχρι τη φυσική παράδοση της ενέργειας, την επόμενη ημέρα, επιτρέπει στο διαχειριστή του συστήματος και στους συναλλασσομένους, αφενός να προγραμματίσουν την απρόσκοπτη ροή της ΗΕ και αφετέρου να προχωρήσουν στις αναγκαίες διορθωτικές κινήσεις σε περίπτωση που υπάρξουν αποκλίσεις στην παραγωγή ή/και στη ζήτηση την ημέρα της παράδοσης. Το τμήμα αυτό που εξισορροπεί τις τυχόν αποκλίσεις την ημέρα της παράδοσης μέσω ωριαίων συμβολαίων ονομάζεται αγορά εξισορρόπησης, ενώ η συμφόρηση ανάλογα με τη ροή της ενέργειας λειτουργεί προσθετικά ή αφαιρετικά στις εκκαθαρίσεις,     ανάλογα με την κατεύθυνση της ροής του φορτίου.

Στην Ε.Ε. λειτουργούν 4 κύρια χρηματιστήρια ενέργειας. Στις 4 Φεβρουαρίου 2014 τέθηκε για πρώτη φορά σε λειτουργία η ενιαία πλατφόρμα των 4 αυτών χρηματιστηρίων και 13 διαχειριστών ηλεκτρικής ενέργειας, κίνηση που καταγράφηκε ως το πρώτο βήμα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στον τομέα της εμπορευματοποίησης της ενέργειας. Για πρώτη φορά στην περιοχή που εκτείνεται από τη Γαλλία μέχρι τη Φινλανδία, λειτουργεί με κοινό υπολογισμό των τιμών των προημερήσιων αγορών, χρησιμοποιώντας έναν κοινό αλγόριθμο.

Τα χρηματιστήρια ενέργειας στην Ευρώπη έχουν ρυθμιστικό ρόλο στις τιμές αλλά και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, βάσει της προσφοράς και της ζήτησης αλλά και των τάσεων της αγοράς σε κάθε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πιο συγκεκριμένα, το χρηματιστήριο ενέργειας (ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου ή ρύπων) είναι μια «ουδέτερη» πλατφόρμα όπου αξίες, προϊόντα, αλλά και χρηματοπιστωτικά μέσα, αποτελούν αντικείμενα διαπραγμάτευσης.

Η κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση της εύρυθμης διεξαγωγής των συναλλαγών στον ενεργειακό κλάδο καθώς και τα κέρδη των παικτών.

Τα χρηματιστήρια ενέργειας παρέχουν τη δυνατότητα σε επιχειρήσεις και κυβερνήσεις να διαπραγματεύονται αξίες με ενδιαφερόμενους επενδυτές, προσφέροντας χαμηλό κόστος συναλλαγών, ανωνυμία και υπηρεσίες σε περίπτωση ανάγκης διαμεσολάβησης, προωθώντας, ταυτόχρονα, στην ενεργειακή αγορά τις «απαραίτητες» πληροφορίες.

Επί του παρόντος η διαχείριση της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι ισομερώς «κατανεμημένη» στα χρηματιστήρια ενέργειας που δραστηριοποιούνται εντός της Ε.Ε.

Τα κυριότερα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι:

• Nord Pool 

Το μεγαλύτερο και ισχυρότερο χρηματιστήριο ενέργειας στην Ευρώπη, με «πεδίο δράσης» τη Νορβηγία (όπου και η έδρα του, από το 2002), τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Δανία, με παρουσία όμως και στη Γερμανία.

• ΕΕΧ (European Energy Exchange)

Το πιο «δραστήριο» χρηματιστήριο ενέργειας της Κεντρικής Ευρώπης, με έδρα τη Φρανκφούρτη και έτος ίδρυσης το 2002.

 • ΙΡΕΧ (Italian Power Exchange)

Το χρηματιστήριο ενέργειας της Ιταλίας, «ενεργό» από το 2004.Συστάθηκε με αφορμή την προσπάθεια απελευθέρωσης της εγχώριας ενεργειακής αγοράς.

 • Power next

Το χρηματιστήριο ενέργειας της Γαλλίας, με έδρα το Παρίσι και έτος ιδρύσεως το 2001. Προσφέρει κυρίως ηλεκτρονικές πλατφόρμες διαπραγμάτευσης που αφορούν στον ευρωπαϊκό ενεργειακό τομέα.

• ΑΡΧ-ENDEX

Παρέχει δυνατότητες διαπραγμάτευσης των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου στη Βρετανία, στην Ολλανδία και στο Βέλγιο με έδρα το Άμστερνταμ  Οι συναλλαγές ξεκίνησαν στην ουσία το Μάιο του 1999 στο Amsterdam Power Exchange (ΑΡΧ), τον προκάτοχο του ΑΡΧ-ENDEX.Το ENDEX είναι το χρηματιστήριο ενέργειας της Ολλανδίας, με έτος ίδρυσης το 2002.

Belpex

Πρόκειται για το χρηματιστήριο ενέργειας του Βελγίου, το οποίο λειτούργησε για πρώτη φορά στις 22 Νοεμβρίου 2006. Το Belpex, είναι το λιγότερο «αυτόνομο», καθώς ακολουθεί κατά 90% συμπληρωματικά με τα άλλα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια, επηρεάζεται, δε, κυρίως από το ΑΡΧ και το Power next.

 Omel

Ο ισπανικός φορέας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η «αδυναμία» του ισπανικού χρηματιστηρίου ενέργειας οφείλεται στο γεγονός της έλλειψης της φυσικής διασύνδεσης, λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας της Ιβηρικής χερσονήσου, με την υπόλοιπη ηπειρωτική Ευρώπη, ανάλογη δηλαδή με αυτήν τις Ελλάδας, γεγονός που δυσχεραίνει την «εναρμόνιση» των εγχώριων τιμών ηλεκτρικής ενέργειας με εκείνες που διαπραγματεύονται τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια.

ΕΧΑΑ

Πρόκειται για το χρηματιστήριο ενέργειας της Αυστρίας, το οποίο «ρυθμίζει» με έδρα τη Βιέννη την εγχώρια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από τον Οκτώβριο του 2002.

Towarowa Gielda Energii

Πρόκειται για το χρηματιστήριο ενέργειας της Πολωνίας, το οποίο, με έδρα τη Βαρσοβία, από το 2002, «προσφέρει» πιστοποιητικό «πράσινων συναλλαγών».

Στη χώρα μας ο ΥΠΕΚΑ κ Μανιάτης μετά από σύσκεψη των εμπλεκομένων φορέων συγκρότησε επιτροπή που θα προετοιμάσει πρόταση για τη δημιουργία χρηματιστηρίου ενέργειας και στη χώρα μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιφέρεια της ΝΑ Ευρώπης στην οποία συμμετέχει και η Ελλάδα υπάρχει μια ανισόρροπη δομή της αγοράς ενέργειας με τα ποσοστά της ελεύθερης αγοράς να κυμαίνονται από 0% έως 50% στις διάφορες χώρες, ενώ πραγματοποιούνται κάποιες ασήμαντες περιφερειακές ανταλλαγές με ελάχιστη ρευστότητα.