Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Τριτοκοσμικά στην Ελλάδα, ανεξέλεγκτα διεθνώς

Τροπολογίες νύκτωρ

Οι πρόσφατες νυχτερινές αυγουστιάτικες τροπολογίες «ντροπής», προς όφελος των «βαρόνων» των media,  στη Βουλή των Ελλήνων, προφανώς γελοιοποίησαν τη μνημονιακή κυβέρνηση και όχι μόνο. Η Ελληνική Δημοκρατία ευρισκόμενη έξι περίπου χρόνια, σε συνθήκες οικονομικής κατάρρευσης και ανθρωπιστικής κρίσης, βιώνει σταθερά πέραν από την αθλιότητα της διάλυσης της οικονομίας και την απορύθμιση του  κοινωνικού ιστού της χώρας, την προκλητική υποβάθμιση της κοινοβουλευτικής λειτουργίας.

Σε ένα, υποτίθεται, σύγχρονο δημοκρατικό κράτος δικαίου, σε μια χώρα της ευρωζώνης, με πολύ-επίπεδα και σύνθετα θεσμικά πεδία δημοκρατικής νομιμοποίησης (Εκτεταμένη Δημόσια Διοίκηση, Ανεξάρτητες Διοικητικές και Εποπτικές Αρχές εναρμονισμένες στα ευρωπαϊκά  δεδομένα,  Ειδικές Θεσμικές Ρυθμίσεις, συνταγματικά κατοχυρωμένες θεσμικές λειτουργίες), οι δημοκρατικές κοινοβουλευτικές διαδικασίες έπρεπε να λειτουργούν, αν όχι με άψογο και θεσμικά ολοκληρωμένο τρόπο, τουλάχιστον με πολιτικές   και κοινωνικές συναινέσεις, αποδεκτές κατά πλειοψηφία από τις πλέον αντιπροσωπευτικές πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις του τόπου, ώστε να διαθέτουν το ελάχιστο δυνατό επίπεδο νομιμοποίησης.

Αντί αυτών, σε συνθήκες απόλυτης πόλωσης, διαπιστώνεται μια πλήρης υποτίμηση και υποβάθμιση των κοινοβουλευτικών λειτουργιών, των θεσμικών  διαδικασιών και των πολιτικών και κοινωνικών διαβουλεύσεων, που οδηγούν στη γελοιοποίηση του Κοινοβουλίου, στην καταπάτηση της συνταγματικής τάξης και στον εκφυλισμό της δημοκρατικής νομιμότητας. Έχει απαξιωθεί και δεν λειτουργεί στην ουσία το Κοινοβούλιο, έχουν παραλύσει ή απαξιωθεί οι Ανεξάρτητες Αρχές, δεν λειτουργεί θεσμικό πεδίο διαβούλευσης και συναπόφασης, έχουν παροπλισθεί οι κοινωνικές και επαγγελματικές οργανώσεις, ενώ αποδυναμώνονται σταδιακά και οι εργατικές και κοινωνικές διεκδικήσεις.  

Απομένει η τεχνική της εξουσίας στην κορυφή και η παραγωγή αποφάσεων και νομοθετημάτων, εναρμονισμένων  στις επιδιώξεις και στις επιλογές της τρόικας, που επί της ουσίας διαχειρίζεται την υπόσταση και την λειτουργία του ελληνικού κράτους και ο έντονος ανταγωνισμός  μεταξύ των δύο υπαρκτών πολιτικών ρευμάτων που διαμορφώθηκαν μέσα στην κρίση, (ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ), για την κατάκτηση της πολυπόθητης ηγεμονίας στις επικείμενες εθνικές εκλογές και τίποτε περισσότερο. 

Οι τροπολογίες της «θερινής αυγουστιάτικης νύχτας» έχουν γίνει πλέον συνήθης  κοινοβουλευτική πρακτική, εκθέτουν την εκάστοτε άρχουσα πολιτική ελίτ που τις επιβάλλει αυταρχικά, έχουν καταστεί μόνιμο θεσμικό καθεστώς, στο κρίσιμο για την δημοκρατία «εσωτερικό σύστημα επικοινωνίας» που βολεύει τελικά όλους - και αυτούς που το διαμεσολαβούν και αυτούς που το καταγγέλλουν - ενώ ταυτόχρονα εκθέτει τη χώρα, την ποιότητα και τις αξίες της δημοκρατίας και την κατατάσσει  στο επίπεδο τριτοκοσμικής ασυνάρτητης «κρατικής»   οντότητας.

Εθνικό μιντιακό «δίκαιο» -Αριστερά

Όποιος  διανοηθεί να μελετήσει το νομικό –θεσμικό πλαίσιο που ισχύει σήμερα στη χώρα μας καθώς και την ιστορική εξέλιξή του, όπως αυτή αναπτύχθηκε και ισχύει, θα κατανοήσει την έκταση της ισχύος των Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας σε εθνικό επίπεδο, στα οποία  κυριαρχούν και παρεμβαίνουν προκλητικά στο πολιτικό γίγνεσθαι, οι περιβόητοι «νταβατζίδες». Μερικά παραδείγματα είναι αρκετά για να κατανοηθεί το βάθος και η έκταση της παράλυτης και διαπλεκόμενης ελληνικής δημοκρατίας.

1. Από το «βρώμικο 89», στις κυβερνήσεις του οποίου συμμετείχε και η Αριστερά, άνοιξε ο κύκλος συγκρότησης και λειτουργίας των εμπορικών μέσων επικοινωνίας με προσωρινές άδειες. Από τότε μέχρι προσφάτως, έχουν κατατεθεί και ψηφιστεί αμέτρητες παρατάσεις της προσωρινής άδειας λειτουργίας τους, με αποτέλεσμα να μην έχουν ελεγχθεί ούτε η μετοχική σύνθεση των κεφαλαίων των επιχειρήσεων αυτών, ούτε τα ασυμβίβαστα στη λειτουργία τους, ούτε οικονομικοί και διοικητικοί έλεγχοι που προβλέπονταν από την νομοθεσία. Την απαράδεκτη αυτή κατάσταση γνωρίζει καλώς και η σημερινή  Αριστερά.  

2. Η  κατ’ εξοχήν αρμόδια και συνταγματικά κατοχυρωμένη Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή που υποτίθεται εποπτεύει, ρυθμίζει και ελέγχει τα ΜΜΕ, το ΕΣΡ «λειτουργεί» με επικεφαλής έναν υπέργηρο συνταξιούχο δικαστικό ο οποίος μαζί με το ανύπαρκτο στην ουσία Διοικητικό Συμβούλιο,  παραμένουν στις θέσεις τους  με  επτά (7) διαδοχικές «νύκτωρ» παρατάσσεις της θητείας τους, και προκλητική παραβάση της ισχύουσας νομοθεσίας, λόγω της πλήρους ασυμφωνίας και της επικρατούσας διαρκούς τεχνητής πόλωσης στο πολιτικό επίπεδο.

3. Για να αντιμετωπίσει την αναδυόμενη πανίσχυρη παρέμβαση των ιδιωτικών ΜΜΕ στην ελληνική κοινωνία το ΚΚΕ,  συμμετείχε εξ αρχής στη συγκρότηση και ευνοήθηκε με την υφαρπαγή μιας προσωρινής αδείας μαζί με τις εμπορικές μιντιακές επιχειρήσεις. Οργάνωσε ένα άρτιο, πανελλαδικής εμβέλειας Ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο, έκνομο  και αυτό, που όμως δεν μπόρεσε να αντέξει το χειμαρρώδη και αλλοτριωτικό ανταγωνισμό των εμπορικών μέσων και κατέρρευσε μετά από 25 χρόνια ύπαρξης,  μαζί με τη σεχταριστική  πολιτική του ΚΚΕ το 2013. Εν παρόδω, την εν πολλοίς έκνομη προσωρινή άδεια που κατείχε, τη μοσχοπούλησε σε συντηρητικό και αδιαφανές εμπορικό κύκλωμα.

4. Ο ΣΥΡΙΖΑ, μόλις το 2012 μετά τις εκλογές του Ιουνίου, οργάνωσε μια ημερίδα για τα ΜΜΕ και κατέθεσε δημοσίως κάποιες γενικές κατευθύνσεις για την προοπτική των ΜΜΕ και πρόσφατα το 2014 συγκρότησε Τμήμα Μέσων Επικοινωνίας, προκειμένου να τις εξειδικεύσει σε προγραμματικό επίπεδο, το οποίο όμως δεν έχει ακόμη παράξει κανένα απολύτως έργο. Πάντως για τη  σημερινή απαράδεκτη κατάσταση των εμπορικών οπτικοακουστικών μέσων, πλέον και των δημόσιων, είναι  ενήμερη η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, που χαράζει σε επίπεδο κορυφής μόνη, την επικοινωνιακή πολιτική του κόμματος.

Προφανώς, η σημερινή προκλητική κατάσταση που μεθοδεύτηκε  προσφάτως στη Βουλή,  με την τροπολογία σκάνδαλο  που προώθησε η μνημονιακή κυβερνητική συμμαχία, αποτελεί το τίμημα της κυβέρνησης προς την αμέριστη στήριξή των βαρόνων των μίντια στις καταστροφικές πολιτικές  της, που εδώ και τέσσερα χρόνια κλυδωνίζουν επικίνδυνα τη χώρα. Η τροπολογία  εμπεριέχει τεράστιο εύρος  ευνοϊκών για τους  ομίλους των μίντια «ρυθμίσεων», ενώ τροποποιεί ακόμη και τη βασική διάταξη που διασφάλιζε την ανεξάρτητη λειτουργία της νέας Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης (ΝΕΡΙΤ) που συγκροτήθηκε πρόσφατα, από τον έλεγχο του κράτους και την  πολιτική, οικονομική και διοικητική αυτοτέλειά της. Είναι αυτονόητο  ότι για την παρούσα κατάσταση των μίντια δεν φταίνε μόνο οι εκάστοτε διαπλεκόμενες με τα ιδιωτικά συμφέροντα κυβερνήσεις.

Διεθνές επικοινωνιακό πεδίο

Αν τολμήσει κάποιος να ανοιχθεί, έστω  από επαγγελματική ή επιστημονική διαστροφή ακόμη ευρύτερα, σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο,  θα αντιληφθεί το βάθος της τρομερής ισχύος  και του χάους που  συγκροτούν τα  διεθνή  παγκόσμια μέσα  επικοινωνίας και ενημέρωσης σήμερα, καθώς και την παντελή αδυναμία των θεσμών και του πολιτικού προσωπικού ανά τον κόσμο να ρυθμίσει, να εποπτεύσει και να ελέγξει τη δομή, τη λειτουργία και την ανεξέλεγκτη δράση τους, η οποία καθορίζει την ποιότητα της δημοκρατίας και της πολιτιστικής ανέλιξης μιας χώρας ή μιας  ευρύτερης περιφερειακής ή και ακόμη της παγκόσμιας οργάνωσης της επικοινωνίας.

Στο παγκόσμιο επικοινωνιακό πεδίο, επιβάλλεται  όμως  να προστεθούν και τα σύγχρονα μέσα διεθνούς κοινωνικής δικτύωσης, που όπως επιβεβαίωσαν οι επικοινωνιακές εξελίξεις  σε πλανητικό επίπεδο (Αραβική άνοιξη, περιφερειακή πόλεμοι και ανατροπές, μεγάλης έκτασης ατυχήματα ή μαζικές καταστροφές, παράνομη παρακολούθηση διεθνών  επικοινωνιών, έξαρση των αποτρόπαιων εγκλημάτων του τζιχαντισμού  και των τρομοκρατικών χτυπημάτων) εξελίσσονται σε έναν επί πλέον πανίσχυρο και ανεξέλεγκτο  παγκόσμιο επικοινωνιακό βραχίονα, που λειτουργεί καταλυτικά σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο, μέσω οριζόντιας αδέσμευτης και ανεξέλεγκτης πληροφόρησης και επικοινωνίας.

Η παγκόσμια επικοινωνία  δεν μπορεί να προστατευτεί πλέον ως θεμελιώδες κοινωνικό αγαθό, από την λαίλαπα που ξεσήκωσε η έκρηξη της ψηφιακής τεχνολογίας και τα πανίσχυρα μιντιακά συγκροτήματα. Πολλοί τηλεοπτικοί οργανισμοί και μεγάλες εφημερίδες ανήκουν ήδη σε γιγαντιαίους ομίλους επικοινωνίας. Ελάχιστα είναι τα κανάλια και οι έντυποι τίτλοι που παραμένουν ακόμα ανεξάρτητοι, ενώ ελέγχονται ολοένα και περισσότερο από τις διαφημίσεις και είναι εκτεθειμένοι στις επιδιώξεις των νέων κυρίαρχων του κόσμου. Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται σε μεγέθυνση στις ΗΠΑ. Μοναδική ιδιαιτερότητα και νησίδα ποιότητας και ρύθμισης, ως ένα βαθμό,  το  Ευρωπαϊκό Δημόσιο Οπτικοακουστικό Σύστημα.

Η παγκόσμια μιντιακή αγορά, ασκεί τεράστια επιρροή στην εξασφάλιση  ηγεμονίας, στη μετάδοση  ενιαίας και κατευθυνόμενης ενημέρωσης ανά τον κόσμο, στην ανάπτυξη και στην οικοδόμηση διεθνών πολιτικών επιλογών, πολιτισμικών ταυτοτήτων και κοινωνικών προτύπων. Ιδιαίτερα επηρεάζει τα συστήματα εξουσιών ανά τον κόσμο, και τα συστήματα παραδοσιακής  και σύγχρονης ενημέρωσης. Η αντικειμενική ενημέρωση, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η προστασία της παιδικής ηλικίας, το δικαίωμα της επανόρθωσης, ακόμη και της προσωπικής ελευθερίας (υποθέσεις Julian Assange και Edward Snowden) κάμπτονται και παραμένουν έρμαια των σκοπιμοτήτων και των επιδιώξεων του διεθνούς πανίσχυρου μιντιακού συστήματος όπου Γής.

Η κατάσταση των ΜΜΕ στην Ευρώπη

Ανάλογα φαινόμενα αναπτύσσονται και στην Ευρώπη. Το φαινόμενο του  Μπερλουσκονισμού  ήταν μόνο η αρχή. Σήμερα  με διάφορες μορφές και τρόπους εξαπλώνεται και σταθεροποιείται  σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτό το δείγμα οργάνωσης και ανάπτυξης των Μίντια. Οι τάσεις που επικρατούν στην ενιαία μιντιακή αγορά της Ε.Ε  επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις. Έπειτα από διαβουλεύσεις και διεργασίες είκοσι και πλέον χρόνων ψηφίζονται διαρκώς νέες κοινοτικές Οδηγίες  (2007/65/ΕΚ 11/12/2007 και 2010/13/ΕΚ 10/03.2010 και άλλες συνοδευτικές, όπως η Οδηγία πλαίσιο 2002/21/ΕΚ για τα ψηφιακά δίκτυα και υπηρεσίες και η Οδηγία 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο), που αποβλέπουν  στην απελευθέρωση της μιντιακής αγοράς και της αγοράς περιεχομένου, τον ελεύθερο διεθνή ανταγωνισμό, και την προώθηση της ευρωπαϊκής παραγωγής οπτικοακουστικών έργων, «πάσει θυσία», που παρά ταύτα, συνεχίζει να μειονεκτεί αρκετά σε σχέση με την αντίστοιχη αγορά στις ΗΠΑ, σε βάρος της ανεξάρτητης  ενημέρωσης, της ποιότητας περιεχομένου και της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της παιδικής ηλικίας. Η «απελευθέρωση» αυτή καταργεί μεγάλο μέρος της αρχικής εποπτείας και διασφάλισης των γενικών συμφερόντων των ευρωπαίων πολιτών, της ελεύθερης και πολυφωνικής ενημέρωσης και του ευρωπαϊκού πολιτισμικού προτύπου.

Η Ελληνική «κωμωδία» των ΜΜΕ

Στη χώρα  μας η οποία είναι ενταγμένη σε μία ευρύτερη  περιφερειακή ολοκλήρωση, την Ε.Ε, στην οποία υπάρχει θεσμοθετημένο, ένα εκτεταμένο θεσμικό πεδίο ρύθμισης και εποπτείας των συστημικών μέσων επικοινωνίας, η  εναρμόνιση  του κοινοτικού δικαίου  στα ελληνικά δεδομένα, ακολούθησε την καθοδική πορεία εξέλιξής  του ελληνικού προτύπου και έχει εξελιχθεί εν τέλει σε ένα δυσεφάρμοστο, γραφειοκρατικό, πελατειακό και αντιπαραγωγικό σύστημα εποπτείας και ελέγχου με τελική κατάληξη την μη εφαρμογή του στην πράξη.

Το εσωτερικό θεσμικό νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα εκτείνεται σε τρεις μεγάλες ενότητες α) Της εποπτείας και ρύθμισης μέσων μαζικής ενημέρωσης, εντύπων και επαγγελματικών οργανώσεων Τύπου, β) Της εποπτείας των επαγγελματικών ενώσεων και πρακτορείων ειδήσεων, γ) Της εποπτείας της κοινωνίας της πληροφορίας του θεάματος και ακροάματος, με αμέτρητο πλήθος νόμων, διαταγμάτων και εγκυκλίων. Στις τρεις ενότητες ενυπάρχουν η νομοθεσία περί Τύπου και λοιπών εντύπων μαζικής ενημέρωσης. Η νομοθεσία λειτουργίας ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών μέσων και εποπτείας του κράτους σε αυτά. Το νομοθετικό πλαίσιο εποπτείας και συνεργασίας δημόσιων οπτικοακουστικών μέσων (πρώην ΕΡΤ ΑΕ και νυν ΝΕΡΙΤ ΑΕ.). Τα θέματα συντονισμού και συνεργασίας με τις Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές εποπτείας και ρύθμισης  των μέσων μαζικής ενημέρωσης, Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) και Εθνική Επιτροπή Επικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) και κρατική υποστήριξή τους.  Πλαίσιο εποπτείας και υποστήριξης δημόσιων οπτικοακουστικών μέσων ενημέρωσης και  το  πλαίσιο διευκολύνσεων και υποστήριξης των εφημερίδων και των λοιπών εντύπων, το πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας πρακτορείων Τύπου και διακίνησης Τύπου. Το πλαίσιο λειτουργίας επαγγελματικών οργανώσεων εργαζομένων στον Τύπο. Το πλαίσιο οικονομικών ενισχύσεων επαγγελματικών οργανώσεων Τύπου. Πλαίσιο Ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας εντός και εκτός της Ε.Ε. Μελέτη, συντονισμός και εναρμόνιση του ραδιτηλεοπτικού πλαισίου με το ευρωπαϊκό και διεθνές οπτικοακουστικό γίγνεσθαι.

Η αυγουστιάτικη τροπολογία

Η τροπολογία που ψηφίστηκε την Τρίτη 05/08/2014 δίνει τη δυνατότητα παρέμβασης και τροποποίησης του προαναφερθέντος πολυδαίδαλου θεσμικού μιντιακού τοπίου με ειδικές χειρουργικού τύπου  επεμβάσεις.

● Δίνει τη δυνατότητα απορύθμισης του απασχολούμενου προσωπικού στις συνδεδεμένες επιχειρήσεις (ομίλους), που διαχειρίζονται  έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο μαζικής ενημέρωσης, ώστε να πραγματοποιούνται «μετακινήσεις» κάθε τύπου, ευχέρεια απολύσεων  και «οικονομίες κλίμακας».

● Επιτρέπει τις προγραμματισμένες συγχωνεύσεις  και συμπράξεις ομίλων μέσων ενημέρωσης ενημερωτικών ή μη, της αυτής μορφής (τηλεόρασης ή ραδιόφωνο) που συμβάλλουν στη μείωση του κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων, ιδίως μέσω της από κοινού αξιοποίησης οικονομικών πόρων, τεχνολογικών μέσων, μέσων παραγωγής και εξοπλισμού, εκμετάλλευση ή διανομή προγραμμάτων ή διαφημιστικού χώρου ή χρόνου για περισσότερα του ενός μέσα.

● Δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας πρακτορείων ειδήσεων σε ιδιώτες και ανοίγει  δρόμο για  «συνεργασίες» ιδιοκτητών τηλεοπτικών σταθμών, μέσω πλαισίου κοινής διεύθυνσης, χρησιμοποίηση ή ανταλλαγή ανθρώπινων πόρων, όπως διευθυντικά στελέχη, απασχολούμενο δυναμικό, τεχνικές και άλλες διευκολύνσεις.

● Δίνεται η  δυνατότητα στους  μιντιάρχες να δημιουργήσουν τα δικά τους  Πρακτορεία     Ειδήσεων (παραγωγή, εκμετάλλευση ή διανομή προγραμμάτων ή περιεχομένου) που αντικειμενικά θα θέσουν στο περιθώριο το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ) και όχι μόνο,  να ελέγχουν και να καθορίζουν τις ειδήσεις που θα διανέμουν.

●  Διευκολύνονται  οι μιντιάρχες να μεταβάλλουν άπαξ τον χαρακτήρα του προγράμματος τους, σε μη ενημερωτικό σταθμό με απλή ενημερωτική δήλωση στο ΕΣΡ, ενώ αλλάζει και ο χαρακτήρας των μη ενημερωτικών μέσων, που μπορεί να περιλαμβάνουν συνδυασμό εκπομπών μυθοπλασίας, γενικής ψυχαγωγίας, ντοκιμαντέρ και αθλητικές μεταδόσεις.

●  Παρατείνεται προκλητικά για πολλοστή φορά η λειτουργία των έκνομων και μεταλλαγμένων, ψηφιακών πλέον, τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών αδειών, μέχρι τις 31/12/2014, ενώ η προκήρυξή για τη χορήγηση των νόμιμων ψηφιακών αδειών, προφανώς κατόπιν  ελέγχων, παραπέμπεται ως συνήθως στις ελληνικές καλένδες, μετά την 01/01/2015 γενικώς και αορίστως

● Τέλος απαλλάσσονται του αγγελιοσήμου τα μηνύματα διαφήμισης της Digea για το κοινό, δήθεν για την ενημέρωσή του  στη ψηφιακή μετάβαση καθώς, όπως αποφαίνεται η τροπολογία, δεν αποτελούν διαφήμιση! 

Δηλαδή με μια αυγουστιάτικη τροπολογία, ανατρέπεται το συνολικό ρυθμιστικό πλαίσιο των εμπορικών και δημόσιων οπτικοακουστικών μέσων, χωρίς να ανοίξει μύτη, με μόνη την αποχώρηση (sic!) της Αριστεράς από τη διαδικασία συζήτησης και ψήφισης της τροπολογίας.

Είναι προφανές ότι η εξέλιξη αυτή που αφορά στη δημοκρατία είναι σοβαρότερη από τη «μικρή ΔΕΗ» τους αιγιαλούς, τα δάση και τη φορολογία των ακινήτων. Για την αποκρουστική αυτή εξέλιξη προφανώς υπάρχουν ευθύνες που κατανέμονται αναλόγως, κυρίως στην κυβέρνηση, στην αντιπολίτευση, στο πολιτικό προσωπικό που ενδιαφέρθηκε κυρίως για την προβολή του "στά κάγκελλα" του ραδιομέγαρου της Αγ. Παρασκευής,  στο συνδικαλιστικό κίνημα και στους εργαζόμενους στην ΕΡΤ που αντί να αγωνισθούν μαζικά και συντονισμένα όπως ξεκίνησαν, μέσα και έξω από το νέο δημόσιο οπτικοακουστικό φορέα, έπεσαν στην παγίδα της διασπαστικής πολιτικής της κυβέρνησης και της πόλωσης που καλλιεργήθηκε, υιοθέτησαν αντιλήψεις και πρακτικές κοινωνικού αυτοματισμού και αποδυνάμωσαν το μαζικό τους αγώνα. Ευθύνες υπάρχουν και στους διανοούμενους και στην κοινωνία των πολιτών. κανείς δεν εξαιρείται από αυτού του είδους τις σοβαρές ευθύνες έστω και αν είναι αναλογικά κατανεμημένες.