Θεσμοί κοινωνία και αλήθειες

Έρευνες και στοιχεία που βλέπουν καθημερινά το φως της δημοσιότητας, παρουσιάζουν και αποτυπώνουν ανάγλυφα πλευρές της ελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας στις σημερινές συνθήκες της κρίσης. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι αν τα στοιχεία και οι έρευνες συγκριθούν με τα αντίστοιχα άλλων κοινωνιών, που διάβηκαν και αυτές το Ρουβίκωνα της «προσαρμογής», τότε τα στοιχεία είναι άκρως επώδυνα για μας του Έλληνες.

Στις μεταρρυθμίσεις

Για τη λειτουργία των θεσμών, περιρρέει κατ’ αρχήν ένα  μεγάλο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί. Γιατί οι Έλληνες, εκτός των εξωγενών παραγόντων, συνέβαλαν πρώτοι στο να οδηγηθεί η χώρα, σε συνθήκες πλήρους θεσμικής ανισορροπίας;

Μια απάντηση, από την δική του προφανώς οπτική, δίνει ο πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν Κλωντ Τρισέ, που έζησε το δράμα της χώρας εκ του σύνεγγυς, κατά την ακρόασή του ενώπιον της επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Η Καθημερινή 19/01/2014). «Το κύριο πρόβλημα του πρέπει να διορθωθεί στην Ελλάδα είναι ο κρατικός μηχανισμός, για να μπορέσει να λειτουργήσει η οικονομία της χώρας»

Η κρίση ξέσπασε στη χώρα μας το 2009.  Μετά την εφαρμογή του νόμου 4022/2011, έπειτα από αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, το 2013, με συντονισμένη πρωτοβουλία της δικαστικής εξουσίας και τη «βαριά δικογραφία» των εξοπλιστικών προγραμμάτων, επέστρεψαν στο δημόσιο ταμείο 22,5 εκατομμύρια €. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μίζες και η διακίνησή τους  προς τους «αρμόδιους» των  εξοπλιστικών προγραμμάτων, είχαν περίπου δημοσιοποιηθεί με τις καταθέσεις των Γερμανών στο δικαστήριο του Μονάχου.Το φαινόμενο φαίνεται ότι επαναλαμβάνεται με το «πάρτι» του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Υπάρχουν ακόμη  τομείς γκρίζας οικονομικής συναλλαγής που επικρατεί «άκρα του τάφου σιωπή», λόγο ισχυρών  και πολύμορφων συμφερόντων, όπως για παράδειγμα ο τομέας της ενέργειας.

Στο πεδίο της φοροδιαφυγής, αν η τρόικα δεν έθετε πιεστικά την προτεραιότητα της μεταρρύθμισης του φορολογικού μηχανισμού, με την εφαρμογή της πληροφορικής, τη διάθεση περισσότερου προσωπικού για τον έλεγχο των φορολογουμένων με μεγάλα εισοδήματα, την ανεξαρτητοποίηση της Γραμματείας Εσόδων του Υπουργείου Οικονομικών, την ποινικοποίηση της φοροδιαφυγής και τη δυνατότητα του δημοσίου να δεσμεύει καταθέσεις οφειλετών, τα έσοδα δεν θα παρουσίαζαν στη μέση του το 2013, αύξηση 34%.

Αποδείχτηκε επομένως ότι  από μόνη της η Δημόσια Διοίκηση, είναι ανίκανη να πραγματοποιήσει και κυρίως να υλοποιήσει μια σοβαρή και απαραίτητη μεταρρύθμιση, για να σταματήσει η ανάλγητη και εξοντωτική οριζόντια απομάστευση των μισθωτών και των συνταξιούχων και άλλων αδύναμων κατηγοριών πολιτών για να καλυφθούν ανεπάρκειες , ανικανότητες και συνειδητές απραξίες.  Τέσσερα ολόκληρα χρόνια, προσπάθησαν οι μνημονιακοί για να ισορροπήσουν τα έσοδα της χώρας, έστω σε ένα οριακό επίπεδο ισοσκελισμού στον προϋπολογισμό.

Μια συμβολή, των εξίσου ανάλγητων εταίρων μας της Ε.Ε, που συνοδοιπορούν με την εγχώρια  μνημονιακή συμμαχία, θα ήταν τουλάχιστον να  προσφέρουν απλόχερα τεχνογνωσία για την ανόρθωση της ανίκανης Δημόσια Διοίκησης. Όμως αντί να εστιάσουν περισσότερο σε μεταρρυθμιστικές προσπάθειες έστω τύπου «Task Force»  προτίμησαν να επιλέξουν την Τρόικα και την τιμωρητική λογική σε βάρος «των τεμπέληδων και σπάταλων» Ελλήνων. Αμόλησαν την τρόικα ως «ταύρο εν υαλοπωλείο» και συνέβαλλαν έτσι στην εξαθλίωση των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων και κατηγοριών.

Το πρόσφατο σχέδιο γνωμοδότησης της Επιτροπής απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου αναφέρει ότι παραβιάστηκαν από την τρόικα η Συνθήκη της Λισαβόνας και ο Κοινωνικός Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ το αποτέλεσμα των μέτρων που επέβαλε η τρόικα έφερε τη φτωχοποίηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Κύπρο και Ιρλανδία.  

Δεν είναι τυχαίο, ότι η εσωτερική υποτίμηση που αναπτύχθηκε σκληρά, καθολικά  και άμεσα, σε ισοπεδωτική οριζόντια κατεύθυνση, έφερε αποτελέσματα, ενώ οι περιβόητες μεταρρυθμίσεις καρκινοβατούν και όταν προωθούνται με θεατρικού τύπου διαμαρτυρίες και «πολιτικούς αγώνες», επιφέρουν κλυδωνισμούς μεγάλης έντασης στο πολιτικό προσωπικό της μνημονιακής συμμαχίας και εκνευρισμό στους  εταίρους μας. Ακριβώς, επειδή προκαλούν ρωγμές στο πανίσχυρο πελατειακό σύστημα της διαμεσολάβησης, της διαπλοκής και της διαφθοράς, που παρά την κρίση συνεχίζει να δρα στη χώρα μας ανεξέλεγκτο ή γιατί καθυστερούν τη δημοσιονομική προσαρμογή που επιβαρύνει τη συμμετοχή των εταίρων μας. Καθυστέρηση που την θυμήθηκαν   μόνο όταν διασφάλισαν τις τράπεζες τους.

Στην παραγωγική αναδιάρθρωση

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη δημοσιότητα τα συμπεράσματα επιστημονικής μελέτης, με την οποία ήθελε να εξακριβώσει πως λειτουργούν τα παραγωγικά μοντέλα των ελλειμματικών χωρών σε σύγκριση με το Γερμανικό μοντέλο πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης (Η  Καθημερινή 10/01/2014). Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις χώρες που κατέφυγαν σε προγράμματα στήριξης και σε μνημόνια. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία  και ή Ισπανία και η Ιρλανδία, προχώρησαν εκατοντάδες μεταρρυθμίσεις, με την υπόδειξη των Βρυξελλών ή της Τρόικα και πραγματοποίησαν εσωτερική υποτίμηση και επί πλέον επιβαρυντικούς, για το χρέος τους δανεισμούς, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο.

Η Ελλάδα που η κρίση της αποτελούσε «ειδική περίπτωση», αφού η δημοσιονομική κατάρρευση προϋπήρχε της κρίσης χρέους, είναι η χώρα που πραγματοποίησε τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις και τη μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή ύψους 63 δις €. Θα ανέμεναν  προφανώς οι εταίροι μας να παρατηρηθεί στην Ελλάδα σημαντική μετατόπιση των όποιων επενδύσεων προς εξωστρεφείς κλάδους και όχι προς τους λεγόμενους μη παραγωγικούς κλάδους.  Οι Έλληνες όμως παρέμειναν σταθεροί στα προκαπιταλιστικά δομικά χαρακτηριστικά του παραγωγικού μοντέλου της χώρας μας. Διαιώνισαν με όποιες επενδύσεις πραγματοποιήθηκαν εκ νέου, τον ωκεανό των μικρομάγαζων(καφετέριες, σουβλατζίδικα, κομμωτήρια, μικροεπιχειρήσεις ένδυσης, υπόδησης)  που πολλά κλείνουν και άλλα ανοίγουν, συντηρώντας μέσω της μειωμένης έστω ζήτησης, την οικονομία σε ένα μη παραγωγικό πλαίσιο.

Η Ελλάδα με ευθύνη  αυτών που διαχειρίζονται και κατευθύνουν την οικονομία, παρά το δήθεν πλεονέκτημα της εσωτερικής υποτίμησης, δεν μπόρεσαν να  προωθήσουν τη μετάβαση σε ένα άλλο πιο παραγωγικό μοντέλο επιχειρήσεων καινοτομίας και εξωστρέφειας σε επιλεγμένους τομείς (ενέργεια, υψηλή τεχνολογία, επιλεγμένοι και καινοτόμοι παραγωγικοί κλάδοι). Οι λιγότερο συγκριτικά παραγωγικές επιχειρήσεις που καταλαμβάνουν το 20% της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, καλύπτουν το 70% της απασχόλησης, ένδειξη που δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική για την προοπτική της Ελληνικής οικονομίας. Αντίθετα στις άλλες περιφερειακές χώρες Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ήδη η Ιρλανδία και οι άλλες ελλειμματικές χώρες βγαίνουν σταδιακά με βελτιωμένο παραγωγικό πλαίσιο στις αγορές. Μετά την Ιρλανδία  ακολουθούν η Πορτογαλία και η Ισπανία και η Κύπρος. Για την Ελλάδα οι σοβαρές εκτιμήσεις προβλέπουν και άλλον ένα εξοντωτικό χρόνο μνημονίων και μέτρων λιτότητας μέχρι να πέσουν τα σπρεντ και τα επιτόκια δανεισμού των αγορών σε κανονικές συνθήκες, δηλαδή πλησίον των αντίστοιχων γερμανικών

Στην κοινωνία

Μια έρευνα που πραγματοποιείται σε μηνιαία βάση (Πρόσφατη για την Εφ. ΣΥΝ 21/01/2014) αναφέρεται στα επίκαιρα προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία. Βασικές διαπιστώσεις της έρευνας είναι: Αρνητικά συναισθήματα, χαμηλές προσδοκίες, απόλυτη ανασφάλεια, πλήρης απαξίωση του κράτους και της δημόσιας διοίκησης. Η αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας, στις πραγματικές συνθήκες της βαθιάς ύφεσης, της απώλειας του 1/4 του ΑΕΠ, με 1,5 εκατομμύριο ανέργους, με 2,5 εκατομμύρια συνταξιούχους και πάνω από 3 εκατομμύρια νοικοκυριών κάτω από το όριο φτώχειας, με δεκάδες δις €  κόκκινα δάνεια καταναλωτικά, στεγαστικά, επιχειρηματικά, λειτουργεί με έντονη αγανάκτηση αλλά και με εμμονή στις ίδιες περίπου επιλογές. Οι αυτοαπασχολούμενοι πολίτες αγωνίζονται να διατηρήσουν ή να αντικαταστήσουν το μικρομάγαζο που απώλεσαν λόγο κρίσης. Πασχίζουν να συντηρήσουν τον ίδιο τρόπο ζωής και τα ίδια καταναλωτικά πρότυπα σε χαμηλότερο  όμως επίπεδο δαπανών. Συναλλάσσονται και διαπραγματεύονται με τους πελάτες τους   τις τιμές των υπηρεσιών που προσφέρουν σε βάρος του αποδιδόμενου ΦΠΑ. Οι άνθρωποι χωρίς εισόδημα, άνεργοι, νέοι, κοινωνικά αποκλεισμένοι, επιβιώνουν μέσω της μεταβίβασης πόρων από το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον τους, και υιοθετούν τη πρακτική του «δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» για να συντηρηθούν, με αποτέλεσμα να τροφοδοτούν τον κοινωνικό αυτοματισμό

Στην Ελλάδα οι τελείως αποκλεισμένοι κοινωνικά μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης, υπήρχαν σε πολύ περιορισμένο αριθμό. Οι περιορισμοί που σχηματοποιούνται σήμερα λόγο της κρίσης, κινούνται προς διάφορες κατευθύνσεις και επιλογές. Για παράδειγμα οι ιδιοκτήτες πρώτης κατοικίας, δεν πληρώνουν τις δόσεις των δανείων, έχουν ή δεν έχουν εισοδήματα, με αποτέλεσμα  το ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων να συνεχίζει την ανοδική του πορεία προς τα ύψη.

Δεν πληρώνουν τις καταναλώσεις ρεύματος, όλοι όσοι δεν μπορούν ή όσοι δεν θέλουν για διάφορους λόγους.  Οι ιδιοκτήτες μεγάλης ακίνητης περιουσίας δεν πληρώνουν, το «χαράτσι»,  και  απορρίπτουν τον τρόπο είσπραξής του μέσω λογαριασμού της ΔΕΗ. Αποτέλεσμα η ΔΕΗ που είναι ο μοναδικός προμηθευτής ρεύματος, να υπερχρεωθεί με 1.3 δις €, από την άρνηση πληρωμής λογαριασμών της, εκατοντάδων χιλιάδων καταναλωτών  κάθε μορφής,  παρόλο που η ΔΕΗ καθιέρωσε αρχικά, επέκτεινε και διεύρυνε εκ των υστέρων το περίφημο κοινωνικό τιμολόγιο. Μέχρι πρότινος είχε διακοπή η ηλεκτροδότηση σε μισό εκατομμύριο καταναλωτές πάσης κατηγορίας. Μετά από σειρά  ατυχημάτων από  πυρκαγιές λόγο ελλείψεων στη θέρμανση, το μέτρο των διακοπών ρεύματος μάλλον έχει ατονήσει.

Δεν πληρώνουν όσοι έχουν φορολογηθεί με φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας που τον θεωρούν άδικο. Δεν πληρώνουν χρέη προς τους ασφαλιστικούς οργανισμούς ούτε οι επιχειρηματίες, ούτε οι αυτοαπασχολούμενοι και αξιολογούν τις κάθε είδους δαπάνες τους ανάλογα με το συμφέρον  των επιχειρηματικών τους συμφερόντων, εγκαταλείποντας συνήθως τις υποχρεώσεις τους προς το δημόσιο και τους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Προκαλούνται και εδώ επαχθείς  συνθήκες κοινωνικού αυτοματισμού.

Δεν πληρώνουν επίσης όσοι έχουν δοσοληψίες με το δημόσιο και αναμένουν πληρωμές από αυτό. Δεν πληρώνουν εισιτήριο στα μέσα μαζικής μεταφοράς οι άνεργοι ή οι νέοι άνθρωποι που αγανακτούν για την αδιαφορία του κράτους που δεν τους διασφαλίζει δωρεάν μετακινήσεις αφού δεν διαθέτουν κάποιο ελάχιστο εισόδημα αξιοπρεπούς επιβίωσης. Ανθεί και εδώ ο κοινωνικός αυτοματισμός

Δεν πληρώνουν οι αυτοκινητιστές ιδιωτικών αυτοκινήτων, τα διόδια των εθνικών οδών, γατί οι υποδομές των εθνικών δικτύων δεν διαθέτουν εναλλακτικούς δρόμους χωρίς διόδια, ενώ οι πινακίδες κυκλοφορίας πηγαινοέρχονται κατά χιλιάδες κάθε χρόνο στο Υπουργείο Συγκοινωνιών.

Δεν πληρώνουν τέλος φορολογία ούτε οι αγρότες ιδιοκτήτες καλλιεργήσιμων εκτάσεων και ακινήτων, αλλά και ούτε οι «έχοντες και κατέχοντες» γενικώς. Στις τράπεζες της Ελβετίας έγκριτοι οικονομολόγοι ισχυρίζονται ότι σήμερα τέσσερα χρόνια μετά την κρίση «αναπαύονται» καλά προστατευμένες καταθέσεις ελληνικών συμφερόντων 60 δις €

Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη ευρωπαϊκή χώρα που συμβαίνουν όλα τα παραπάνω.

Τελικά η πρακτική «δεν πληρώνω» ανθεί και διαιωνίζεται με πολλούς ευρηματικούς τρόπους που όμως συνοδεύονται με τον αποκρουστικό και επικίνδυνο για την κοινωνική συνοχή και τις δομές του κράτους, κοινωνικό αυτοματισμό. Όλα αυτά, διότι απουσιάζει ο έλεγχος, η εποπτεία η σοβαρότητα από το κράτος και από τους αρμόδιους φορείς, στις παντός είδους δημόσιες συναλλαγές. Καταλυτική συμβολή στην πρακτική της ανατροφοδότησης του «δεν πληρώνω» έχουν, το κράτος, το ισχύον θεσμικό και εποπτικό  πλαίσιο προστασίας του δημόσιου συμφέροντος και η Ελληνική δικαιοσύνη.

Επιπτώσεις παραβατικής κοινωνικής συμπεριφοράς

Όλα τα παραπάνω προφανώς προκαλούν επιπτώσεις και ισοπεδώνουν κάθε έννοια αρχών και αξιών σε όλα τα πεδία.

Τα Ασφαλιστικά Ταμεία καταρρέουν, οι περικοπές συντάξεων συνεχίζονται στα επικουρικά ταμεία, τα χρέη των ταμείων διογκώνονται. Το ιδιωτικά αυτοκίνητα δεν εγκαταλείπονται, παρόλο που η βενζίνη είναι πανάκριβη και η κίνηση των ιδιωτικών αυτοκινήτων είναι αυξημένη στους δρόμους. Στα καταστήματα τροφίμων η κίνηση είναι περιορισμένου ύψους δαπανών αλλά σταθερή, ανάλογο φαινόμενο ισχύει και στα εναπομείναντα μαγαζιά εστίασης, ένδυσης, υπόδησης.  Η μείωση του ΦΠΑ από το 23% στο 10% στην εστίαση δεν επέφερε φορολογικές εισπράξεις στο Δημόσιο Ταμείο διότι απορροφήθηκε από τις τιμές. Αποτέλεσε όμως κίνητρο για νέες επιχειρήσεις εστίασης.

Στα μεγάλα αστικά κέντρα η ανθρωπιστική κρίση είναι εμφανής με γυμνό οφθαλμό. Οι ουρές στα ταμεία της ΔΕΗ είναι ατελείωτες για «ρυθμίσεις» λογαριασμών ρεύματος, το ίδιο και στα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων για δωρεάν νοσηλεία. Τα διάφορα κέντρα αλληλεγγύης βρίσκονται σε συνεχή δράση. Οι συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές στην περιφέρεια, στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Οι άνθρωποι της επαρχίας επανέφεραν στην αυλή τους την καλλιέργεια  οπωροκηπευτικών, ή τη συντήρηση πουλερικών. Περιορίζουν στο ελάχιστο τις αγορές από τα μαγαζιά διατροφής.

Στις νησιωτικές περιοχές, επιδίδονται σε τουριστικές υπηρεσίες ενοικίασης δωματίων η μερικής απασχόλησης σε εποχιακές τουριστικές δραστηριότητες που αμβλύνουν τις επιπτώσεις της κρίσης, οι οποίες είναι περιορισμένες στις επαρχιακές περιοχές. Ο τρόπος ζωής και οι συμπεριφορές των ανθρώπων στις επαρχίες επιστρέφουν αναγκαστικά μια ή δυο δεκαετίες πίσω, χωρίς όμως σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής. Στις επαρχίες το φαινόμενο των αστέγων δεν υφίσταται

Μια χώρα που πριν από την κρίση είχε στρέψει το παραγωγικό της μοντέλο σε αποκλειστική τριτογενή δραστηριότητα, που υπερβαίνει το 75%, είναι περίπου  αδύνατο σε συνθήκες, κρίσης, υπερχρέωσης, αποεπένδυσης, περιορισμένης ρευστότητας, εκρηκτικής ανεργίας και γερασμένου πληθυσμού, να ανακάμψει χωρίς αναζωογόνηση από τον ευρύτερο οικονομικό χώρο στους κόλπους του οποίου  λειτουργεί, χωρίς εξωτερική επενδυτική βοήθεια και χωρίς ικανό, αδιάφθορο και αποφασιστικό πολιτικό προσωπικό για να αναλάβει τον ιστορικό, ρόλο του να επαναφέρει τη βασανισμένη αυτή χώρα σε ένα νέο ελπιδοφόρο αναγεννητικό και πολιτισμένο δρόμο με όρους κοινωνικής ευαισθησίας, ενόρασης και ευημερίας.     

Σε αυτή τη χώρα όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους για τον τρόπο οργάνωσης και ανάπτυξης μιας σύγχρονης  κοινωνίας με πολιτιστικό μέτωπο στις συνθήκες αλλοτρίωσης και απαξίωσης, αρχών, αξιών, θεσμών και προσώπων.