Εσωτερική Αγορά Ενέργειας Ε.Ε

Η δημιουργία της ενοποιημένης εσωτερικής ενεργειακής αγοράς ΗΕ και ΦΑ, που αποτελεί και το μείζονα στόχο της Ε.Ε, άρχισε πριν από δέκα τέσσερα έτη, με σκοπό, να συντελέσει στην “αναζωογόνηση του ενεργειακού τομέα, στην ανάπτυξη του δυναμικού της επιχειρηματικότητας στους τομείς της ΗΕ και του ΦΑ, στην αξιοποίηση και δυναμική προώθηση των ανανεώσιμων πηγών και στη δημιουργία χρηματιστηριακών αγορών”. Μολονότι προβλήθηκε σαν ελπιδοφόρα και ενθαρρυντική προσπάθεια, τα οφέλη που προέκυψαν από τη διαδικασία απελευθέρωσης των αγορών ΗΕ και ΦΑ, σήμερα είναι απογοητευτικά. Η ενεργειακή ελίτ των Βρυξελών, στις πιο πρόσφατες ετήσιες Εκθέσεις προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τη συντελεσθείσα πρόοδο και στους πέντε τομείς δραστηριότητας, διαπιστώνει αδυναμίες και καθυστερήσεις. Πιο συγκεκριμένα:
√ Στη δημιουργία της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισμού.
√ Στην ανεπαρκή εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
√ Στη συγκράτηση των τιμών της ενέργειας.
√ Στη μη αποτελεσματική εφαρμογή των κανονισμών για την ΗΕ και το ΦΑ από όλα τα κράτη μέλη.
√ Στην αργή πρόοδο, όσον αφορά στη συγκέντρωση των αγορών.
√ Στην αντιμετώπιση των διασυνοριακών στενώσεων, της συμφόρησης και των ελλειπουσών συνδέσεων υποδομών και δικτύων
√ Στο κανονιστικό και ρυθμιστικό πλαίσιο των χρηματοπιστωτικών και των ενεργειακών αγορών που δεν εξασφαλίζει αποτελεσματική εποπτεία και διαφάνεια
√ Στον περιορισμένο ανταγωνισμό και στην έλλειψη ρευστότητας (Βλέπε Ελλάδα).

Το τρίτο νομικό πακέτο για την Εσωτερική Αγορά Ενέργειας ΦΑ και Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΗΕ) που ισχύει σε όλη τη Ένωση από 03/03/2011, επιχειρεί να βελτιώσει τις ελλείψεις του συστήματος, προκειμένου να καλυφθούν οι καθυστερήσεις και οι ανεπάρκειες της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Αποτελείται από μια σειρά κοινών κανόνων για την εσωτερική αγορά ΦΑ (Οδηγία 2009/73/EC), ηλεκτρικής ενέργειας (Οδηγία 2009/72/EC), και τρεις κανονισμούς που εγκρίθηκαν το 2009, ένας για τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς ΦΑ {(EC) Νο 715/2009}, ένας για τους όρους πρόσβασης στα διασυνοριακά δίκτυα ανταλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας {(EC) Νο 714/2009} και ένας για την ίδρυση του Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών ACER. (Agency for the Cooperation of Energy Regulators) σε συντομία «Οργανισμός» {(EC) Νο 713/2009} Το τρίτο πακέτο προβλέπει πιο συγκεκριμένα:
• Το «θεσμικό διαχωρισμό» παραγωγής και προμήθειας από τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, για να περιοριστούν οι συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ δραστηριοτήτων από ολοκληρωμένες επιχειρήσεις παραγωγής και μεταφοράς. Ο θεσμικός διαχωρισμός εμποδίζει τους Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς να ευνοούν και να διευκολύνουν την πρόσβαση στα δίκτυα τη δική τους παραγόμενη ενέργεια.
• Την ενίσχυση της διαφάνειας στο πεδίο της διανομής για την ενδυνάμωση της προστασίας των καταναλωτών.
• Την περισσότερη επίβλεψη (ρυθμιστικού χαρακτήρα) και τη θεσμοθέτηση ανεξάρτητης επιτήρησης, αποκλειστικά από τις Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές (ΡΑΕ). Την εδραίωση της συνεργασίας μεταξύ των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών και του Οργανισμού ACER, για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής συνεργασίας καθώς και τη λήψη αποφάσεων, στα ζητήματα των διασυνοριακών ανταλλαγών. Την καλύτερη συνεργασία για τις επενδύσεις διασυνδέσεων, στις διασυνοριακές ανταλλαγές. Ένα νέο Ευρωπαϊκό δίκτυο, που θα επιτύχει πιο συντονισμένη συνεργασία των Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς ΦΑ και Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΗΕ) της Ε.Ε, για την ανάπτυξη κοινών εμπορικών και τεχνικών κωδίκων και προδιαγραφών ασφαλείας δικτύων.
• Τον ενεργό και αποτελεσματικό ανταγωνισμό, που θα επιφέρει ευνοϊκά αποτελέσματα στις συμβάσεις καταναλωτών, από την αλλαγή παρόχου, με φθηνότερες τιμές ενέργειας. Το τρίτο πακέτο περιορίζει το χρόνο που απαιτείται για την αλλαγή παρόχου σε τρεις εβδομάδες, προκειμένου ο καταναλωτής να επιτύχει εύκολα μειώσεις στις τιμές της ενέργειας. Το πλεονέκτημα αυτό το έχει χρησιμοποιήσει μόνο το 12% των καταναλωτών.
• Τη διαχείριση του Συστήματος Μεταφοράς {Trasmission Oparators System (TOSs)}, που είναι οι εταιρείες, που διαχειρίζονται(λειτουργούν) τα δίκτυα, μέσω των οποίων μεταφέρονται το ΦΑ και η Η.Ε. Για την Η.Ε τα δίκτυα είναι τυπικές γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης που διασύνδεουνε τα κράτη μέλη μεταξύ τους. Τα δίκτυα ΦΑ είναι μεγάλοι αγωγοί μεταφοράς ΦΑ. Εφόσον τα δίκτυα μεταφοράς είναι φυσικά μονοπώλια υπόκεινται σε ρυθμίσεις.
• Την αποτελεσματική λειτουργία του ανταγωνισμού, όπου οι Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς θα πρέπει να διευκολύνουν τους παραγωγούς και προμηθευτές ΦΑ και Η.Ε ώστε χωρίς διακρίσεις να έχουν πρόσβαση στα δίκτυα και να παρέχουν ενέργεια. Αυτή είναι η αρχή «πρόσβασης τρίτων» {Third Party Access (TPA)}. Οι όροι πρόσβασης στα δίκτυα ρυθμίζονται από τις Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές. Στα δίκτυα μεταφοράς, πρέπει να καθορίζονται τιμές πρόσβασης που δεν θα είναι καταχρηστικές αλλά σύμφωνες με τις ειδικές ρυθμίσεις του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς.
• Το θεσμικό διαχωρισμό των δικτύων Μεταφοράς που αποτρέπει ολοκληρωμένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και τη μεταφορά να χρησιμοποιούν το δικαίωμα του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς και να τροφοδοτούν προνομιακά τους δικούς τους πελάτες ή να εμποδίζουν άλλους παραγωγούς ή προμηθευτές να έχουν πρόσβαση στα δίκτυα. Ο θεσμικός διαχωρισμός διαφοροποιεί τους τρόπους δράσεις των παραγωγών και των Διαχειριστών Μεταφοράς και αντιμετωπίζει τεχνητούς φραγμούς ή ευνοϊκές προσβάσεις.
• Στο τρίτο πακέτο προβλέπονται τρία βασικά μοντέλα θεσμικού διαχωρισμού. 1. Θεσμικός διαχωρισμός ιδιοκτησιών. {Ownership Unbundling (OU)}. 2. Ανεξάρτητο Διαχειριστή { Independent System Operator (ISO)}. 3. Ανεξάρτητο Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς {Independent Transmission Operator (ITO)} Τα κράτη μέλη αποφασίζουν αν θα εφαρμόσουν τον πλήρη θεσμικό διαχωρισμό ιδιοκτησιών ή θα αφήσουν στον Διαχειριστή του Συστήματος Μεταφοράς να επιλέξει μεταξύ δύο μοντέλων με διοικητικό, λογιστικό και τεχνικό διαχωρισμό . 1.Στον πλήρη θεσμικό διαχωρισμό των ιδιοκτησιών (OU) όλες οι ολοκληρωμένες επιχειρήσεις θα πρέπει να εκποιήσουν τα δίκτυα ΦΑ και ΗΕ. Καμία επιχείρηση παραγωγής ή προμήθειας δεν επιτρέπεται να διατηρεί κυρίαρχο μερίδιο σε Δίκτυα Μεταφοράς ή να ασκεί δικαίωμα ψήφου στο Δ.Σ ή να διορίζει Διευθυντικά στελέχη της. Οι παραγωγοί είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν σε ποιόν και σε ποια τιμή θα πουλήσουν τα δίκτυά τους.
2. Στο μοντέλο Ανεξάρτητου Διαχειριστή (ISO), οι παραγωγοί μπορούν να διατηρήσουν και την ιδιοκτησία των δικτύων, αλλά οφείλουν να εγκαταλείψουν πλήρως τη λειτουργία, τη συντήρηση και τις επενδύσεις και να τις αναθέσουν σε ανεξάρτητη εταιρεία.
3. Στο μοντέλο Ανεξάρτητου Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς (ITO) οι παραγωγοί μπορούν να διατηρήσουν την ιδιοκτησία και τη λειτουργία του δικτύου. Η διεύθυνση όμως του δικτύου(management) πρέπει να γίνεται από θυγατρική της μητρικής εταιρείας η οποία θα επιλαμβάνεται όλων των οικονομικών τεχνικών και λειτουργικών αποφάσεων ανεξάρτητα από τη μητρική εταιρεία. Σώμα επιθεωρητών θα εποπτεύει, ώστε να διασφαλίζονται τα οικονομικά συμφέροντα της μητρικής εταιρείας χωρίς αυτή να εμπλέκεται στην καθημερινή δραστηριότητα της θυγατρικής της. Η εναρμόνιση με το τρίτο πακέτο έληξε στις 03/03/2012. Στην περίπτωση που ένα Σύστημα Μεταφοράς ελέγχεται από οντότητα τρίτης χώρας η εναρμόνιση παρατάθηκε μέχρι 03/03/2013, δηλαδή η προθεσμία πρόσβασης στα δίκτυα, για να διευκολυνθεί η έκδοση πιστοποιητικού, για απόκτηση δικαιώματος πρόσβασης, της τρίτης οντότητας, στα ευρωπαϊκά δίκτυα.
• Στο πλαίσιο του συστήματος θεσμικού διαχωρισμού είναι ενδεχόμενο, οι νέες υποδομές ΦΑ και ΗΕ, να διευκολυνθούν και να τεθούν εκτός συμμετοχής συστήματος, (μερική ή ολική). Το ίδιο ισχύει και στις προσβάσεις τρίτων, εάν δεν διασφαλίζεται η ασφάλεια του δικτύου και απαιτείται η εξαίρεση υποδομής. Στους όρους για την εφαρμογή της εξαίρεσης συμπεριλαμβάνεται και η υποχρέωση, η υποδομή να διασφαλίζει την λειτουργία του ανταγωνισμού και να μην είναι από μόνη της επιζήμια στον ανταγωνισμό.
• Μετά από χρόνια λειτουργίας και προσπαθειών βελτίωσης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας είναι διαπιστωμένο ότι οι Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές παρόλο που ενισχύονται από το τρίτο πακέτο, δεν μπορούν από μόνες τους να καλύψουν τις ανάγκες ενός ολοκληρωμένου Ευρωπαϊκού Συστήματος Διαχείρισης Δικτύων, ούτε η μέχρι πρότινος συμβουλευτική ομάδα ERGEG (European Regulator Group for Electricity) συνέβαλε αποτελεσματικά για να καλυφθεί το σημαντικό έργο της Λειτουργίας και Ρύθμισης του Συστήματος Μεταφοράς σε όλη την Ε.Ε. Έτσι αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένα νέο Ρυθμιστικό σώμα με ειδικούς που διαθέτουν γνώσεις και τεχνικές ικανότητες, ο Οργανισμός {ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators}. Αυτός ο «Οργανισμός» είναι ανεξάρτητος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις Εθνικές Κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις ενέργειας. Η συμβουλευτική ΟΜΆΔΑ Ρυθμιστικών Αρχών ERGEG διαλύθηκε μετά την πλήρη ανάπτυξη του ACER.
• Ο «Οργανισμός» (ACER): -Συντάσσει πλαίσιο κατευθυντήριων οδηγιών για τη λειτουργία των διασυνοριακών διασυνδέσεων δικτύων Φ.Α και Η.Ε. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες οι διαχειριστές αγωγών και δικτύων διαμορφώνουν σταθερούς κανόνες λειτουργίας. -Εποπτεύει την τήρηση των κανόνων λειτουργίας που καθορίζονται από τις κατευθυντήριες οδηγίες της. -Επιθεωρεί την εφαρμογή των δεκαετών σχεδίων ανάπτυξης των δικτύων της Ε.Ε καθώς και τα εθνικά σχέδια ανάπτυξης των δικτύων μεταφοράς. -Αποφασίζει για θέματα διασυνδέσεων, εάν οι Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές δεν μπορούν να συμφωνήσουν ή ζητούν την παρέμβαση της ACER. Σε αυτές τις αποφάσεις συμπεριλαμβάνεται και η μέθοδος που οι διαχειριστές πωλούν την διασυνδεδεμένη διασυνοριακά ενέργεια κατά τις ώρες αιχμής εάν οι απαιτήσεις είναι υψηλές. -Κατευθύνει τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των τιμών λιανικής, της δυνατότητας πρόσβασης στη δίκτυα της ενέργειας από ΑΠΕ, του σεβασμού των δικαιωμάτων των καταναλωτών. -Κάθε χρόνο ο Οργανισμός συντάσσει έκθεση με τις διαπιστώσεις του και τις προτάσεις του προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειμένου να ληφθούν μέτρα που θα αίρουν τους φραγμούς στον ανταγωνισμό στην εσωτερική αγορά ενέργειας. -Αντιμετωπίζει τις διασυνοριακές στενώσεις, της συμφόρησης και των ελλειπουσών διασυνδέσεων υποδομών και δικτύων.
• Ο Οργανισμός (ACER) σε περίπτωση που οι εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές δεν μπορούν να ρυθμίσουν διασυνοριακές υποδομές ενέργειας, αναλαμβάνει την εξισορρόπηση και την κατανομή της δυναμικότητας που είναι διασυνδεδεμένη διασυνοριακά μεταξύ των ενδιαφερομένων συμμετεχόντων (ενεργειακή χωρητικότητα). Κατανέμει τα κέρδη από τις πωλήσεις της ενέργειας και καθορίζει τις χρεώσεις υπέρ των δικτύων.
• Ο Οργανισμός (ACER) μπορεί να απαλλάξει νέες υποδομές (διασυνδέσεις ηλεκτρικών δικτύων και αγωγών ΦΑ), από ορισμένους όρους που πρέπει να τηρούν στο πλαίσιο της λειτουργίας της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Τέτοιες εξαιρέσεις προβλέπονται για να βελτιωθεί η αποδοτικότητα νέων διασυνδέσεων και να ανταπεξέλθουν ορισμένους κινδύνους των επενδύσεών τους. Οι αποφάσεις αυτές του ACER ή όποιες άλλες εξαιρέσεις συμφωνούνται από τις Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές, υπόκεινται στην έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η δομή του Οργανισμού συγκροτείται από τον Διευθυντή, το Διοικητικό Συμβούλιο (αποτελείται από εννέα μέλη που επιλέγονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή), και το Συμβούλιο Ρυθμιστών (που αποτελείται από 27 μέλη ειδικών, υψηλής εξειδίκευσης, τα οποία επιλέγονται από τις Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές), και ένα Συμβούλιο Κατάθεσης προσφυγών (από έξη μέλη που θα διορίζονται από το Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού.
• Όλα τα ηλεκτρικά δίκτυα και οι αγωγοί ΦΑ λειτουργούν σύμφωνα με τους κοινούς κανόνες που ρυθμίζουν τον τρόπο πρόσβασης στα δίκτυα για τη διασυνοριακή μεταφορά ενέργειας καθώς και τους όρους που θα πραγματοποιείται η διασυνοριακή μεταφορά.
Οι κανόνες αυτοί διασφαλίζουν την διασύνδεση καθώς και την πρόσβαση των εντεταλμένων προσώπων ή των εκπροσώπων των παραγωγών των υποδομών (πρόσβαση τρίτων) Το πλαίσιο των κατευθυντήριων γραμμών του Οργανισμού (ACER) θα ολοκληρωθεί τα επόμενα χρόνια και θα διαμορφώσει τις αρχές των κοινών κανόνων των δικτύων.
Οι κώδικες δικτύων συντάσσονται από τους Διαχειριστές Συστημάτων Δικτύων Μεταφοράς {European Networks of Transmission System Operators (ENTSO-E), και (ENTSO-G)} σε συνδυασμό με το πλαίσιο των κατευθυντήριων γραμμών που διαμόρφωσε ο Οργανισμός και εγκρίνονται με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σε εξαιρετικές περιπτώσεις που οι ENTSOs δεν καταφέρουν να συντάξουν κώδικες δικτύων,ευθυγραμμισμένες με το πλαίσιο των κατευθυντήριων γραμμών του Οργανισμού, ο Οργανισμός μπορεί να συντάσσει ο ίδιος κώδικες δικτύων.
Οι στόχοι του Οργανισμού και εκείνοι των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών είναι συμπληρωματικοί αφού ο Οργανισμός διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών καθώς και τις αρμοδιότητές τους σχετικά με τις διασυνοριακές υποδομές.
Ο στόχος του Οργανισμού είναι η σύνταξη του πλαισίου των κατευθυντήριων γραμμών και (κατ’ εξαίρεση) των κωδίκων δικτύων που δεν αφορούν τις υποδομές διασυνοριακών διασυνδέσεων που είναι αμιγώς εγχώρια δίκτυα και αγωγοί ΦΑ, οι οποίοι εμπίπτουν στις αρμοδιότητες των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών. Διαπιστώσεις.
Το ισχύον, νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, θεσμικό ενεργειακό πλαίσιο στην Ευρώπη (ηγεμονία των αγορών) το οποίο «προστατεύει περιέργως κατ’ εξαίρεση» και τις μεγάλες δημόσιες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις (π.χ EDF, Ε.ΟΝ, RWE), παρά τις φιλόδοξες προβλέψεις που το συνόδευσαν, τις θεσμικές αναδιαρθρώσεις που πραγματοποιήθηκαν δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει επαρκώς τις απαιτήσεις των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης και της χώρας μας και κυρίως να διασφαλίσει χαμηλές τιμές στα τιμολόγια.
Οι οποίες ενισχύσεις που προωθήθηκαν σημαντικά ακόμη και η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα ενεργειακά ζητήματα, λόγω της έντονης ιδιομορφίας του τομέα της ενέργειας, δεν έχουν επιφέρει ακόμη ικανοποιητικά αποτελέσματα. Η Ε.Ε στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού υστερεί σημαντικά σε σχέση με τις ΗΠΑ που την τελευταία περίοδο επέτυχαν σημαντική μείωση του κόστους ενέργειας με την αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων ΦΑ.
Είναι δεδομένο ότι η εξάρτηση της Ευρώπης μεγαλώνει, οι επενδυτικές ανάγκες για την υλοποίηση του μεγαλεπήβολου σχεδίου ενεργειακής αναβάθμισής της δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν σε συνθήκες ύφεσης, το θεσμικό πλαίσιο παρά τα συγκριτικά οραματικού χαρακτήρα πλεονεκτήματά του, παρουσιάζει στρεβλώσεις και προβλήματα στην εφαρμογή του, και το κυριότερο οι ευρωπαίοι καταναλωτές δεν απολαμβάνουν οφέλη. Τα τιμολόγια της ενέργειας συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία (θα αυξάνονται σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις μέχρι το 2030) , ο βαθμός συγκέντρωσης των μεγάλων ευρωπαίων ηλεκτροπαραγωγών (απόκτηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά) διευρύνεται.