Αναζήτηση της χαμένης ευημερίας

Ο σύγχρονος καπιταλισμός με την ανεξέλεγκτη  χρηματοοικονομική παρέμβαση, τις νέες τεχνολογίες, το συνεχή κύκλο παραγωγής και κατανάλωσης, τη σπατάλη φυσικών πόρων,  την εγκληματική αδιαφορία του για το περιβάλλον, θα επιτύχει να επαναφέρει μια νέα μορφή ευημερίας ή μετά από μια σχετική ισχνή οικονομική ανάκαμψη με βαρύτατο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος, θα οδηγήσει σε ένα νέο πιο επώδυνο και αδιέξοδο κύκλο;

Η μεγαλύτερη καταστροφή που έχει επιφέρει ο καπιταλισμός δεν είναι τόσο η ταξική διαχείριση των κεφαλαίων και της παραγωγής, σε βάρος του ανθρώπου όσο η εγκληματική δραστηριότητα του σε βάρος  της επιβίωσης του πλανήτη. Σε ένα κόσμο πεπερασμένων και περιορισμένων πόρων από αυστηρά περιβαλλοντικυά όρια, ο οποίος, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από «νησίδες ευημερίας» και «ωκεανούς φτώχειας»,  αποτελεί άραγε διέξοδο η «ανάπτυξη» (παραποίηση του πραγματικού όρου  μεγέθυνση) η μήπως υπάρχει εναλλακτικός δρόμος που οδηγεί σε μια πιο βιώσιμη και δίκαιη μορφή ευημερίας και ανάπτυξης;

Το μεγαλύτερο δίλλημα της σημερινής εποχής είναι το δίδυμο  της εναρμόνισης των αναγκαίων αναζητήσεων για την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων και της διασφάλισης του υποχρεωτικού οικολογικού περιορισμού που θέτουν εκ των πραγμάτων η προστασία του ανθρώπου και του πλανήτη.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες διέξοδος από την πολυδιάστατη κρίση που βιώνει ο πλανήτης και ο άνθρωπος, οι συνήθεις οικονομικές παρεμβάσεις (επενδύσεις, δημοσιονομικές ρυθμίσεις, οικονομική ανάκαμψη, δίκτυα κοινωνικής προστασίας, δεν επιλύουν τα σύνθετα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής, της εξάντλησης των πόρων,  της διατροφικής κρίσης, της παγκόσμιας φτώχειας, της ενεργειακής ένδειας, του εκρηκτικού δημογραφικού προβλήματος.

Η ευημερία των λίγων, διότι περί αυτού πρόκειται, που βασίζεται στην οικολογική καταστροφή και στην εξαθλίωση πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων και κυρίως μικρών παιδιών που μας γυρίζουν πολλά χρόνια πίσω, δεν αποτελεί πλέον θεμέλιο για τις πολιτισμένες κοινωνίες. Η πρόκληση σήμερα είναι να δημιουργηθούν συνθήκες διάσωσης του ανθρώπου όπου γης, προστασίας του πλανήτη και να επιδιωχθεί μια άλλου τύπου ευημερία, βιώσιμη, αλληλέγγυα, εναλλακτική, ανθρωποκεντρική, δίκαιη,  ίσων ευκαιριών, χωρίς διακρίσεις. Αυτό είναι το νέο στοίχημα για τον άνθρωπο.

Η τραπεζική κρίση του 2008 οδήγησε τον κόσμο στο χείλος της οικονομικής καταστροφής και τάραξε συθέμελα το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο των αναπτυγμένων χωρών. Επαναπροσδιόρισε τα όρια  ανάμεσα στην αγορά και το κράτος προς όφελος της αγοράς και μας έφερε αντιμέτωπους με την ανικανότητα του καπιταλιστικού συστήματος να διαχειριστεί την κρίση αγνοώντας την κοινωνική και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα του πλανήτη.

Η εμπιστοσύνη στην κατανάλωση για την ανατροφοδότηση του καταστημένου αναπτυξιακού προτύπου απομυθοποιήθηκε, οι παραγωγικές ιδιωτικές επενδύσεις σταμάτησαν εντελώς και μόνο η χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία συνεχίζει να λειτουργεί, η ανεργία  εκτινάσσεται στα ύψη και οι ανισότητες  είναι πλέον κραυγαλέες. Οι προηγμένες κοινωνίες βρίσκονται αντιμέτωπες με την προοπτική μιας βαθιάς και αυτοτροφοδοτούμενης ύφεσης, ο κερδοσκοπικός πανικός των αγορών έχει εξανεμίσει το ρόλο των τραπεζικών συστημάτων και η οικονομική ανασφάλεια ακόμη και των εχόντων έχει γίνει καθεστώς. Τα δημόσια οικονομικά θα περιοριστούν δραστικά από τις απαιτήσεις των νεοφιλελεύθερων κύκλων που διαχειρίζονται τα οικονομικά συστήματα, να περιορίζεται από την οικονομία το «δημόσιο» προς όφελος του «ιδιωτικού». Αυτή η εξέλιξη θα προκαλέσει βαθιά ύφεση και όπως διαφαίνεται οι πιο αδύναμες οικονομίες θα συνεχίσουν να βυθίζονται η μια μετά την άλλη στο θανατηφόρο σπιράλ της ύφεσης-του χρέους και της νέας ύφεσης.

Η κυκλική ροή παραγωγής και κατανάλωσης μπορεί μέχρι σήμερα να αποτέλεσε «χρήσιμο» τρόπο οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών ο οποίος εξασφάλιζε ένα τύπο ανεκτής και ταυτόχρονα παραμορφωτικής ευημερίας, σήμερα όμως αυτός ο πρώην «ενάρετος κύκλος» εάν τεθεί ξανά σε κίνηση στην προσπάθεια προώθησης ενός τύπου μεγέθυνσης ανάλογου με αυτούς του παρελθόντος, σε σύντομο χρονικό διάστημα θα βρεθούμε ξανά σε πιο σκληρό δομικό αδιέξοδο. Βιώσιμη ανάκαμψη πλέον δεν σημαίνει επιστροφή στην ανεξέλικτη οικονομική δραστηριότητα των αγορών και στην κατασπατάληση πόρων.

Αναζητείται επομένως ένα συνεπές όραμα που θα διασφαλίσει την οικονομική βιωσιμότητα την οικολογική ισορροπία και τις ανθρώπινες ανάγκες. Ένα διαφορετικό είδος οικονομικής δομής που δεν θα περιορίζεται μόνο στη λογική της μεγέθυνσης με την κυριαρχία μιας ασύδοτης αγοράς και την επικυριαρχία του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού.

Η αντιμετώπιση της χρηματοοικονομικής κρίσης που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2007 έδειξε ότι η διάσωση των εθνικών οικονομιών των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου δεν έγινες από τις αγορές τη Wall Street και το City. Τότε ο μόνος τρόπος διάσωσης του καταρρέοντος παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος ήταν η κρατική εθνικοποίηση του. Αυτή η ενέργεια κόπηκε από τα συστημικά ΜΜΕ για να καλυφθεί η προκλητική άρνηση των κυρίαρχων ιδιωτικών συμφερόντων να συμμετάσχουν στην αντιμετώπιση της κρίσης που οι ίδιοι προκάλεσαν και το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν η ανασυγκρότηση των κερδοσκοπικών μηχανισμών και τίποτε άλλο.

Το ζητούμενο για τα έθνη σήμερα δεν είναι η άκρατη μεγέθυνση με όρους απελευθερωμένων και κυρίαρχων αγορών. Είναι η αναζήτηση μιας νέας ευημερίας για τον άνθρωπο και το πλανήτη, για όλους τους λαούς που αναζητούν διεξόδους από την κρίση, όπως άλλωστε δείχνουν οι κοσμογονικές εξελίξεις στον ευρωπαϊκό νότο(Ελλάδα, Ισπανία Πορτογαλία), στις χώρες της Λατινικής Αμερικής (Βραζιλία), στον αραβικό κόσμο(Αίγυπτος, Συρία)) και στην Τουρκία.

Απαιτείται ένα ριζικά διαφορετικό οικονομικό αφήγημα με βασικό οικονομικό εργαλείο το δημόσιο τομέα που θα διαχειρίζεται τα κοινωνικά αγαθά (νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, επικοινωνίες) την πίστη και τις βασικές δημόσιες λειτουργίες παιδείας και υγείας,  για μια σταθεροποιημένη οικονομία  με την ανάπτυξη δημοσίων επενδύσεων, για μια ευημερούσα κοινωνία, με συγκεκριμένα οικολογικά όρια στο μακροοικονομικό επίπεδο και τον περιορισμό των αδιέξοδων νεοφιλελεύθερων δογμάτων(μονεταρισμός, ιδιωτικοποιήσεις, απορρυθμίσεις). Επιβάλλονται πολιτικές εκσυγχρονισμού, επενδυτική επαναδραστηριοποίηση του δημόσιου τομέα όχι από συντηρητική διάθεση επανάκαμψης του κρατισμού, αλλά από την επιστημονικά τεκμηριωμένη εκτίμηση, ότι σε συνθήκες κρίσεις  ο ιδιωτικός τομέας ποτέ δεν επενδύει σε ανταγωνιστικούς και κοστοβόρους τομείς και προτιμά να δραστηριοποιείται μόνο σε δραστηριότητες ταχύρυθμης και ασφαλούς κερδοφορίας.

Απαιτείται κοινωνική συναίνεση και αλληλέγγυα οικονομία, επεκτατική δημοσιονομική πολιτική για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών και όχι την υπερκατανάλωση, ανάδειξη του τρίτου-κοινωνικού τομέα της οικονομίας, για την αύξηση της απασχόλησης και την περιβαλλοντική προστασία, προκειμένου να καλυφθούν κατά προτεραιότητα οι ανθρώπινες ανάγκες (υγεία παιδεία, πολιτισμός περιβάλλον, απασχόληση και κοινωνική προστασία), χωρίς να αποκλείεται ο ιδιωτικός τομέας που θα αναπτύσσεται σε πλήρες ρυθμισμένο, διαφανές ανταγωνιστικό περιβάλλον.