Ανεξάρτητες Αρχές και ΜΚΟ στην Ευρώπη

 

Οι Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές αποτελούν θεσμό που προωθήθηκε με την ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης και τη δημιουργία  των ενιαίων οικονομικών χώρων, πέρα και πάνω από εθνικά σύνορα. Η ανάγκη ομογενοποιημένης εφαρμογής του  διεθνούς δικαίου, χωρίς την γραφειοκρατική παρεμβολή των εθνικών συμφερόντων, δημιούργησε αρχικά την ανάγκη υπέρ-κρατικών ή μετά - εθνικών οργάνων, που εφαρμόζουν υβρίδια αναγκαστικών κανόνων και συστάσεων –τις περιβόητες διεθνείς ρυθμίσεις – που έλκουν την καταγωγή τους από κείμενα διεθνών οργανισμών, όπως οι ευρωπαϊκές συνθήκες ή οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ο Οικονομικός φιλελευθερισμός έπρεπε να συνοδευτεί και από τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, γιατί το υπερεθνικό οικοδόμημα θα έμμενε μισό. Έτσι και με τη συναίνεση των  κρατών και των κρατούντων ελίτ τους, εν αγνοία των κοινωνιών τους, άρχισε η απευθείας εφαρμογή διεθνών συνθηκών οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου, όπως αυτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του πολίτη και η δημιουργία Διεθνοποιημένων Ρυθμιστικών Αρχών.

Για να λειτουργήσουν αυτά τα μορφώματα σε ένα κράτος δικαίου κατοχυρωμένου από εθνικά συνταγματικά όρια, έπρεπε να εξευρεθεί πλαίσιο  που θα παρέκαμπτε το εθνικό θεσμικό status.

Επομένως η «ανεξαρτησία»  από τα εθνικά κέντρα αποτέλεσε το θεμέλιο ανάπτυξης των ανεξάρτητων αρχών, και η διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, της συμμετοχικής συναίνεσης και της διαφάνειας, αποτέλεσαν το θεσμικό πλέγμα που στοιχειοθέτησε τη συγκρότηση των ΜΚΟ.

Οι ΜΚΟ (Μη κυβερνητικοί οργανισμοί) εδραιώθηκαν περαιτέρω από τις προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών, να  διασφαλίσουν «μη κυβερνητική» εγγύηση για τη κοινωνική συνοχή και τα ατομικά δικαιώματα, την ελευθερία του ατόμου και τις ίδιες ευκαιρίες. Η κοινωνική παρέμβαση  ενισχύθηκε σημαντικά  με τη συγκρότηση των ΜΚΟ που επέτυχαν, εκείνες τις ελάχιστες προϋποθέσεις, για την προστασία της ελευθερίας, της ισότητας και της συμμετοχής σε ένα κράτος ισονομίας και δικαίου. Μέσω των ΜΚΟ προωθήθηκαν ρυθμίσεις που νομιμοποίησαν την παρέμβαση της  κοινωνίας των πολιτών  και διευκόλυναν τη λήψη ανεκτών και  αμοιβαία αφομοιώσιμων από τα συστήματα και τις κοινωνίες αποφάσεων, από την κεντρική εξουσία με όρους κοινωνικής συναίνεσης, παρόλο που πολλές από τις ΜΚΟ αλλά και τις Ανεξάρτητες αρχής αξιοποιήθηκαν από τα συστήματα διακυβέρνησης  για να επιτύχουν όρους κοινωνικής συναίνεσης αποδεκτούς από το σύστημα.

Διασφάλιση της Ανεξαρτησίας των Α.Α στην Ελλάδα

Είναι αυτονόητο ότι η διασφάλιση της ανεξαρτησίας από την εκτελεστική εξουσία αποτελεί βασικό λόγο ύπαρξης των Ανεξάρτητων Αρχών (Α.Α). Τα κριτήρια που θεωρούνται γενικά ως κρισιμότερα για την Ανεξαρτησία τους είναι:

• Ο τρόπος επιλογής του επικεφαλής και των μελών τους.

• Η δυνατότητα που διατηρεί η εκτελεστική εξουσία για την ακύρωση των αποφάσεών τους

• Οι αρμοδιότητές τους, η λογοδοσία τους και η διαφάνεια στη λειτουργία τους

• Ο προϋπολογισμός τους και η στελέχωση των υπηρεσιών τους.

Στη χώρα μας  ως Α.Α χαρακτηρίζονται όσες  θεσμοθετούνται από το Σύνταγμα (άρθρο 101 Α) κάτι που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Αυτές είναι:

• ΑΣΕΠ Ανώτατο Συμβούλιο επιλογής Προσωπικού

• ΑΠΔΠΧ  Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων

• ΣΠ Συνήγορος του Πολίτη

• ΑΔΑΕ Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών

• ΕΣΡ Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης

Πέρα από το Σύνταγμα όπου η σύνθεση των μελών των Α.Α καθορίζεται από τη Βουλή των Ελλήνων, προβλέπονται και άλλες από τη την κείμενη νομοθεσία οι κυριότερες των οποίων είναι Η ΕΡΤΤ(Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων), η ΕΑ (Επιτροπή Ανταγωνισμού), ΡΑΕ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας), ΣΚ (Συνήγορος του Καταναλωτή), ΕΑΙΥΑ (Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής), ΕΕΕΤΠΚ (Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Τυχερών Παιχνιδιών και Καζίνο, ΑΔΙΠ (Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση), ΕΣΔΥ (Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας) ΕΑΑ (Εθνική Αναλογιστική Αρχή), ΕΚ (Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς), ΕΣΤΑ (Εθνική Στατιστική Αρχή)

Οι ελληνικές Α.Α ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες, τις συνταγματικά θεσπισμένες που εξασφαλίζουν ισχυρά εχέγγυα ανεξαρτησίας, αυτές της οικονομικής ρύθμισης, που ακολουθούν συνήθως ευρωπαϊκές οδηγίες και η τρίτη κατηγορία που περιλαμβάνει ορισμένες που ακολουθούν ευρωπαϊκές οδηγίες και άλλες που αποτελούν ελληνική ιδιαιτερότητα.

Κρίσιμο στοιχείο είναι η σύνδεση τους με το πολιτική σύστημα, όταν ο βαθμός  ανεξαρτησίας τους είναι περιορισμένος.  Το βάρος που ασκήθηκε από τις κυβερνήσεις για ενσωμάτωση ή επηρεασμό  των νέων αυτών υβριδικών μορφών κοινωνικής και θεσμικής ανεξαρτησίας μετά την καθιέρωσή τους, επικεντρώθηκε στις Αρχές που ρυθμίζουν μείζονα οικονομικά θέματα, όπως ενέργεια (ΡΑΕ) ανταγωνισμός (ΕΑ), Εθνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΤΑ), αλλά και στα μη υλικά πεδία όπως τα Ραδιοτηλεοπτικά και Επικοινωνιακά, μέσα (ΕΣΡ, ΕΕΤΤ), τα ατομικά και δημοκρατικά δικαιώματα (ΣΠ, ΑΔΑΕ) ανεξαρτήτως βαθμού ανεξαρτησίας που τις διακρίνει..

Ανάλογες ενσωματώσεις επιχειρήθηκαν με ευκολότερους τρόπους και στους ΜΚΟ (κυρίως με τις επιδοτήσεις), ιδιαίτερα σε αυτούς  που καλύπτει το Υπουργείο Εξωτερικών (Μετανάστες, Ελληνισμός της Διασποράς) στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, προστασία του Ανθρώπου (Action Aid, Γιατροί και Φαρμακοποιοί χωρίς σύνορα) και στο Περιβάλλον(Green Peace, WWF).

 

 

 

Ιστορική εξέλιξη

Στο χώρο της οικονομίας μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο έγινε το πρώτο υπερεθνικό άνοιγμα φιλελεύθερης ανεξαρτησίας με τη νομιμοποίηση και τη ρύθμιση του περίφημου «ανταγωνισμού» μέσω Ανεξάρτητης Διεθνούς Αρχής, αφού ο ανταγωνισμός  λειτουργεί σε πλανητικό επίπεδο, επιθυμητός σε μικρή δόση και καταστροφικός στην καταχρηστική μορφή του.

Ο κοινωνικός ακτιβισμός της δεκαετίας του 60, προκάλεσε την ανάδειξη των πολιτικών, οικονομικών  και κοινωνικών διεκδικήσεων των αριστερών και προοδευτικών πολιτών, των ατομικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία απετέλεσαν τη βάση των νέων θεσμικών μορφωμάτων, των Ανεξάρτητων Αρχών και των  ΜΚΟ 

√ Τι σημαίνει ανεξαρτησία μιας αρχής σε ένα διοικητικό σύστημα που οι αρχές του έχουν συσταθεί βάσει νόμων (συνταγματικά ή από κοινό νομοθέτη);

√ Ποια είναι η σχέση μιας ανεξάρτητης αρχής με την εκλεγμένη εξουσία;

√ Αν διαχειρίζονται και οι δύο τα ανθρώπινα δικαιώματα, ποιος υπερισχύει η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση ή η ανεξάρτητη αρχή;

√ Με ποιους όρους (ισοτιμία, κατοχύρωση, αποτέλεσμα) λειτουργούν οι ΜΚΟ;

Τα ερωτήματα αυτά έχουν σήμερα απαντηθεί.

Οι θεμελιώδεις κανόνες λειτουργίας των εξουσιών είναι ως γνωστόν το σύνταγμα και οι νόμοι κάθε χώρας. Στο εσωτερικό το σύνταγμα και τους νόμους μπορεί να τους διαχειριστούν  με τεχνοκρατικό εξειδικευμένο και διαφανή τρόπο Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές, για παράδειγμα ρύθμιση σχέσεων μεταξύ αγορών και κρατικής εξουσίας, προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, Ρύθμιση των οπτικοακουστικών μέσων κ.α, και σε διεθνές επίπεδο, οι κανόνες αυτοί να εκχωρηθούν, εν μέρει, σε υπερεθνικές οντότητες με δημοκρατική και συνταγματική εθνική κάλυψη και αποδεκτή κοινωνική συναίνεση. (Ευρωπαϊκή Ένωση).

Η συναίνεση που στο εσωτερικό μιας χώρας επιδιώκεται, με βάση την κοινωνική νομιμοποίηση και τη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, επεκτείνεται και θεσμοθετείται και στις ευρύτερες ενώσεις που συμμετέχει μια χώρα με την εκχώρηση μέρους των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων της, Για να αποκτηθεί όμως «διευρυμένη κοινωνική συνείδηση» μέσω της αντιπροσώπευσης των κοινωνιών στις ευρύτερες υπερεθνικές ολοκληρώσεις, αναπτύσσονται υπερεθνικοί ρυθμιστικοί θεσμοί και  δια  του τυπικού ή άτυπου συντονισμού τους (ΜΚΟ και  Ανεξάρτητων Αρχών των κρατών –μελών) επιτυγχάνεται  η νέα ευρύτερη συνείδηση. (Παράδειγμα η ebu,  ¨Ενωση Δημόσιων Τηλεοράσεων Ε.Ε που κρατάει την ΕΡΤ ζωντανή στο διαδίκτυο)    

Οι Ανεξάρτητες Αρχές αποτελούν στεγανά, ρύθμισης, διαφάνειας και αποτελεσματικότητας, που διασφαλίζουν τα δικαιώματα των πολιτών, συνδιαλέγονται με νέους εταίρους, οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς, αποτρέποντας τον γραφειοκρατικό αυταρχισμό της κεντρικής διοίκησης, την κρίση αντιπροσώπευσης και τη διαφθορά των κομμάτων εξουσίας, και διευκολύνοντας το πέρασμα ευαίσθητων τομέων της δημόσιας δράσης στην εποπτεία και στη ρύθμιση από  ανεξάρτητους θεσμούς, εντός του κοινοβουλευτικού συστήματος του συντάγματος και των νόμων, έτσι ώστε οι ανεξάρτητες αρχές να γίνουν δημοκρατικά αντίβαρα του κρατισμού της κομματοκρατίας και των ισχυρών ομάδων συμφερόντων που παρακωλύουν τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης. Κραυγαλέο παράδειγμα η παραλυτική και διεφθαρμένη διοικητική κατάσταση στην Ελλάδα παρά τη θεσμοθετημένη σωρεία νόμων.

Ευαίσθητο πεδίο αποτελεί η διάκριση εξουσιών μεταξύ των Ανεξάρτητων Αρχών και του κράτους δικαίου, δηλαδή  της δικαιοσύνης. Η νομολογία αναδεικνύει τριβές και επικαλύψεις μεταξύ των αποφάσεων των Ανεξάρτητων Αρχών και των κωδίκων της δικαιοσύνης στο Αστικό και Ποινικό δίκαιο, αλλά και ποικίλες (κυρίως συντηρητικές) αντιδράσεις, για  ρόλο και τη δράση των Ανεξάρτητων Αρχών και των ΜΚΟ σε σχέση με τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας.

Διεργασίες στις κοινωνίες των πολιτών

Στο εσωτερικό κοινωνικό πεδίο, η κοινωνία των πολιτών οργανώθηκε για τους ίδιους σχεδόν λόγους σε  ΜΚΟ προκειμένου να δημιουργήσει ένα νέο τύπο δημοκρατικού και διαφανούς θεσμικού πλαισίου στην υπηρεσία του δημόσιου συμφέροντος της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Βεβαίως οι γενικοί όροι για τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, διεκδικούνται και προτείνονται στο όνομα  ευρύτερων και εν πολλοίς απροσδιόριστων ομάδων πολιτών όπως καταναλωτές, πολίτες, οικολόγοι, που συμβολίζουν μεν συνθήκες και απαιτήσεις  ομοιόμορφης εφαρμογής ρυθμίσεων, οι οποίες όμως ενδεχομένως παρακάμπτουν ή υπερβαίνουν παραδοσιακές εθνικές ιδιαιτερότητες και επιλογές του πληθυσμού (εθνικιστικές, κρατικιστικές, ρατσιστικές, θρησκοληπτικές κ.α). Παράδειγμα το μεταναστευτικό πρόβλημα. Με τις ΜΚΟ διαχέεται και ενσωματώνεται  εντός του ευρύτερου πεδίου εξουσίας, η αποδοχή και η αντιπροσώπευση των μειοψηφικών ομάδων που διεκδικούν ή διαχειρίζονται ειδικά συμφέροντα και κατηγορίες πολιτών και αμβλύνεται  η τυχόν σύγκρουσή τους με την πλειοψηφική βούληση και το Συνταγματικό και παραδοσιακό  καθεστώς ενός έθνους. Παράδειγμα η αντιμετώπιση της κατασκευής τόπων λατρείας  της Ισλαμικής Θρησκείας στην Ελλάδα, ή ο περιορισμός των ισλαμικών  μιναρέδων με δημοψήφισμα στην Ελβετία.  

Στις πολύ δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν τα κράτη της Ευρώπης, ή στις συνθήκες κρίσεων κρατών μελών της, που επικρατούν πολιτικές λιτότητας και ανοχής της επικυριαρχίας των μεγάλων συμφερόντων και των αγορών, όπως στον Ευρωπαϊκό Νότο, οι κοινωνίες των πολιτών, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και οι πολιτικές οργανώσεις πέραν των κομμάτων, που αποτελούν τη βάση ανάδειξης των ΜΚΟ και των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών, θα πρέπει να αναλάβουν  ρόλο και δράσεις και να επιβάλλουν φρένο στις προσπάθειες απόλυτης κυριαρχίας και αυταρχικών πρακτικών διακυβέρνησης της κάθε κρατικής εξουσίας, όπως για παράδειγμα συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα. Εξελίξεις που παραδειγματίζουν και αναδεικνύουν χρήσιμα συμπεράσματα και εμπειρίες για μια μελλοντική κυβέρνηση της Αριστεράς στην Ελλάδα   

Στην Ε.Ε η οποία ελέγχεται διαχρονικά για «έλλειμμα δημοκρατίας» από τους ευρωπαίους πολίτες,  διατηρείται ένα  συγκριτικό πλεονέκτημα, σε σχέση με όλες τις άλλες  περιοχές του κόσμου. Παραμένει ανοιχτός ο  δρόμος για τη θεσμική ανέλιξη και παρέμβαση των ΜΚΟ και των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών σημαντικό  πλεονέκτημα.  Νίκος Καϊμάκης 10/06/2013