Μύθος η διαφημιζόμενη ανάπτυξη

Οι πολιτικές για την οικονομική ανάπτυξη έχουν διανύσει, σε βάθος χρόνου, μια σειρά σταδίων και προσαρμογών, που αναπτύχθηκαν με οργανωμένες μορφές και πρότυπα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα. Έχω σε προηγούμενο άρθρο μου παρουσιάσει τις σημαντικότερες από αυτές.

Στο πλαίσιο της εξωστρεφούς οικονομικής προσπάθειας των οργανωμένων χωρών, διαμορφώθηκαν πολιτικές, αναδείχτηκαν προβλήματα και αδυναμίες, καθώς και εμπόδια, στην εφαρμογή των πολιτικών αανάπτυξης

Θεμελιώδης δυσκολία, που ισχύει άλλωστε και μέχρι σήμερα, ήταν το λεγόμενο «επενδυτικό χάσμα» τόσο μεταξύ των αναπτυγμένων όσο  και των  υπό ανάπτυξη χωρών.

Αειφόρος Ανάπτυξη

Στην πρώιμη φάση των πολιτικών ανάπτυξης, τη δεκαετία του 50, οι ανεπτυγμένες χώρες και οι ισχύοντες τότε διεθνείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό, αναπτυξιακοί οργανισμοί του ΟΗΕ, προώθησαν πολιτικές στηριγμένες στα μεγάλα έργα υποδομής. Συγκοινωνιακά δίκτυα, φράγματα, παραγωγή ενέργειας κ.α, με επενδυτικά κεφάλαια που διοχετεύονταν από τις αγορές και τα διεθνή οικονομικά κέντρα  μέσω των κρατικών θεσμών και κυβερνήσεων.

Η «αειφόρος ανάπτυξη» έγινε τη συγκεκριμένη περίοδο, ξεχωριστός αντικειμενικός στόχος των αναπτυξιακών πολιτικών, όπως και άλλοι σύγχρονοι στόχοι, ο έλεγχος των πληθυσμών, η ανάπτυξη της υπαίθρου, η αναβάθμιση καλλιεργειών, τα δικαιώματα των γυναικών και η συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας, η βελτίωση της υγείας, της ποιότητας ζωής, της κοινωνικής προστασίας.

Οι επί μέρους αυτές πολιτικές δεν  συντονίστηκαν ποτέ, σε ένα ολοκληρωμένο αναπτυξιακό μοντέλο, ενώ κάθε μια από αυτές ξεχωριστά, δεν ήταν ικανή να δημιουργήσει μια πολιτική αειφόρου ανάπτυξης. Αποτέλεσμα να οξυνθούν σταδιακά τα μεγάλα, πλανητικού επιπέδου προβλήματα, που ήδη άρχισαν να γίνονται αισθητά με ένταση στο διεθνές προσκήνιο. Η κλιματική αλλαγή, η δημογραφική εκτίναξη, η διατροφική ανεπάρκεια και η έντονη σπατάλη φυσικών και ενεργειακών. Σε τελευταία ανάλυση οι πολιτικές αυτές, λιγότερο ή περισσότερο συγκροτημένες δεν απέδωσαν στις αγορές τα αναμενόμενα αποτελέσματα και για αυτό εγκαταλήφθηκαν.

Επιστροφή στην οικονομική ορθοδοξία

Στη δεκαετία του 80 μετά από την « αποτυχημένη για την κερδοφορία»  εφαρμογή των κεϋσιανών παρεμβάσεων και τα πενιχρά αποτελέσματά τους στην ανάπτυξη, αναδείχτηκε και προωθήθηκε η τάση επιστροφής στην οικονομική ορθοδοξία των φιλελεύθερων οικονομικών επιλογών. Η τάση αυτή ενισχύθηκε με τον Θατσερισμό και γιγαντώθηκε με τον Ρεϊγκανισμό. Η σχολή του Σικάγου με τον Φρίντμαν επικεφαλής ανέδειξε το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, που από παλαιάς κοπής οικονομική πρόταση, εξυψώθηκε σε κοσμοθεωρία, τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, η οποία με τη σειρά της, μετατόπισε την επιθυμητή ισορροπία μεταξύ κράτους και αγοράς, σημαντικά υπέρ της αγοράς, και τα όρια εκεχειρίας μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, σημαντικά υπέρ του κεφαλαίου. Παράλληλα εγκαταλείφθηκε κάθε οικονομικός σχεδιασμός και στη θέση του καθιερώθηκε μια ισχυρή πολιτική απορρύθμισης, υπέρ των λεγόμενων αγορών.

Το πρώτο δείγμα γραφής αυτής της βαθιά συντηρητικής «αναπτυξιακής» πολιτικής που εφαρμόστηκε στις χώρες της Ανατολικής Ασίας, ήταν φαινομενικά επιτυχές. Η άνοδος των εξωστρεφών προσανατολισμών των χωρών αυτών της Ανατολικής Ασίας Ν Κορέα, Ταϊβάν, Χονγκ-Κονγκ κ.α (ονομάστηκαν τίγρεις), προκάλεσε καθολική υστερία στην παγκόσμια οικονομική σκέψη. Ο «Φριντμανισμός» αναδείχτηκε τότε ως θεωρία.

Πολιτική «Σοκ και Δέος»

Στη συνέχεια ήλθε η οργανωμένη πλέον προσπάθεια εφαρμογής του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος, ως πρότυπο «ανάπτυξης». Αρχικά εκτιμήθηκε ότι η πολιτική αυτή, χωρίς ισχυρούς θεσμούς και πολιτική βούληση, δεν μπορεί να προωθηθεί και να εφαρμοστεί κατάλληλα. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας της ήταν η προώθηση θεσμών όπως, το ισχυρό δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η αξιόπιστη επιβολή του νόμου, του αυστηρού κράτους δικαίου και του κοινωνικού αυταρχισμού. Ολοκληρώθηκε με αυτό τον τρόπο σε  παγκόσμιο επίπεδο και ασκήθηκε με τη γνωστή πλέον πολιτική «Σοκ και Δέος». Εκεί που εφαρμόστηκε επέβαλλε με αυταρχικές μεθόδους, πολιτικές οικονομικών, κοινωνικών και θεσμικών απορρυθμίσεων και επιβολής τηςς κυριαρχίας των αγορών. Όλες αυτές οι πολιτικές «του χάους», επιβλήθηκαν βιαίως, στο όνομα της επίτευξης των στόχων της ανάπτυξης, με τη δραστική μείωση του κρατικού τομέα, μέσω των ιδιωτικοποιήσεων και την καθολική  απορρύθμιση των αγορών, που όμως προϋποθέτουν, κατά την άποψη του  πρώην θιασώτη του διεθνούς νεοσυντηρητικού κατεστημένου Φρ. Φουκουγιάμα ως εγγύηση επιτυχίας, ισχυρά αποθέματα ικανοτήτων επιβολής των νόμων από την πλευρά αποτελεσματικών κρατικών δομών.

Η ολοκληρωμένη αυτή οικονομική και κοινωνική λαίλαπα, σάρωσε τη μία μετά την άλλη μεγάλες χώρες του πλανήτη, στη Λατινική Αμερική στην Ανατολική Ασία, στη Ρωσία και στην Ανατολική Ευρώπη και τελικά το 2007 μετά τη χρηματοοικονομική κρίση στις ΗΠΑ, επιτέθηκε ακάθεκτη και στην Ε.Ε, στους κόλπους της οποίας βρήκε δυστυχώς ένθερμους υποστηριχτές.

 

Η επίθεση στην Ευρώπη

Τα αποτελέσματα αυτής της «αναπτυξιακής» πολιτικής, τα ζει σήμερα ο Ευρωπαϊκός Νότος, και ιδιαιτέρως η χώρα μας, που βρέθηκε υπερχρεωμένη, πριν από την επιβολή της και την εφαρμογή της οποίας, υποδέχτηκαν και «φιλοτέχνησαν» στη συνέχεια, τέσσερεις ανίκανες και ανάλγητες ελληνικές κυβερνήσεις από 2007 μέχρι σήμερα.

Ωστόσο η εφαρμογή της, στο πιο δημοκρατικό, πιο οργανωμένο και κοινωνικά πιο αναπτυγμένο περιφερειακό μόρφωμα, στην Ε.Ε, έδειξε τις αδυναμίες της, ενώ την αποκρουστική της μορφή, απέρριψαν όλοι  οι ευρωπαϊκοί λαοί που μπλέχτηκαν στα δίκτυα της.

Τρεις ήταν οι βασικές αδυναμίες  που αναδείχτηκαν  με την εφαρμογή της και  παράλληλα πρόβαλλαν και  τα όρια των ανάλγητων αυτών πολιτικών.

√ Η απορρύθμιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

√ Η ανεπάρκεια  στο συντονισμό κοινής δημοσιονομικής διαχείρισης της Ε.Ε και των κρατών μελών της.

√ Το αναπτυξιακό χάσμα που επικρατεί στην Ε.Ε λόγω της ελλιπούς αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ και του Ευρώ.

Οι  πολιτικές και κοινωνικές εκρήξεις που προκλήθηκαν στην Ε.Ε ( Ανατροπές κυβερνήσεων, κινήματα αγανακτισμένων, μαζικές  εργατικές κινητοποιήσεις, αβεβαιότητες για το μέλλον του Ευρώ και τη συνοχή τη Ε.Ε), απογύμνωσαν το μύθο της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης, προκάλεσαν σοβαρές αναταράξεις στο ευρωπαϊκό πολιτικό κατεστημένο, άνοιξαν δρόμο πολιτικών ανακατατάξεων και όπως δείχνουν οι εσωτερικές τάσεις, εντός της Ε.Ε αλλά και διεθνώς, η νεοφιλελεύθερη πολιτική πλατφόρμα θα κλείσει αργά η γρήγορα τον κύκλο της στην Ε.Ε.


Νέα στρατηγική παρεμβάσεων

Από τις αρχές του 21^ου αιώνα έχει διαφανεί μια στροφή στις παρεμβάσεις στις χώρες που βρίσκονταν σε φάση «δημοκρατικής μετάβασης». Η στροφή αυτή προκάλεσε διαφοροποίηση στην εφαρμογή «ΣΟΚ και Δέος». Στη θέση, της περιβόητης πολιτικής της «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον», εμφανίστηκε μια νέα ηπιότερη μορφή. Αναζητήθηκαν εργαλεία «ήπιας δύναμης» για τις διαδικασίες παρεμβάσεων στις χώρες που βρίσκονταν σε φάση μετάβασης. Οι τρείς πρώτες παρεμβάσεις που έγιναν στην Ευρώπη το νέο αιώνα (Σερβία, Γεωργία, Ουκρανία) ήταν ήπιας μορφής και συνοδεύονταν από εσωτερικές επιχορηγούμενες αντιδράσεις. Η πολιτική αυτή εδραιώθηκε μετά της 11 Σεπτεμβρίου του 2001 και τον πόλεμο στο Ιράκ. Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ και άλλες συνοδευτικές αναπτυξιακού χαρακτήρα επιλογές και προγράμματα όπως το πρόγραμμα, Λογαριασμός Πρόκληση της  Χιλιετίας και το συνεχιζόμενο πρόγραμμα USAID αποτέλεσαν μαζί και μέ άλλα βοηθητικά μέτρα, το νέο πλαίσιο παρέμβασης. Η πολιτική που επηρέασε την εδραίωσή της νέας ηπιότερης αυτής στρατηγικής , ήταν και η ενταξιακή διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης(Ε.Ε) που θεωρείται ο πλέον επιτυχημένος μηχανισμός θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Ο λόγος της επιτυχίας του οφείλεται στο γεγονός ότι η ενταξιακή διαδικασία νέων κρατών – μελών στην Ε.Ε, είναι μια μορφή επιβολής όρων προσαρμογής, με την οποία  αποφεύγονται πολλοί κίνδυνοι που προκαλούνται με την αυταρχική επιβολή όρων.   

Ελλάδα σε αδιέξοδο, ελπίδα ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ

Η τρικομματική κυβέρνηση στην Ελλάδα διαφημίζει σήμερα σε όλους τους τόνους ότι τα δύσκολα πέρασαν και το φθινόπωρο δήθεν θα απογειωθούμε αναπτυξιακά. Αποσιωπά όμως εντέχνως ότι η χώρα βρίσκεται  σε πλήρες αναπτυξιακό αδιέξοδο και πρωτόγνωρη ύφεση  με τη μνημονιακή  πολιτική που εφαρμόστηκε.

Παράλληλα όμως η Ελληνική κοινωνία εμφάνισε, μια ακόμη  ιδιαιτερότητα όπως συνηθίζεται να λέμε τελευταία. Ανέδειξε μετά από δύο σκληρές εκλογικές αναμετρήσεις το περσινό καλοκαίρι, ένα ισχυρό πολιτικό  Ριζοσπαστικό Αριστερό Κίνημα, το ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ, που αποτελεί και τη μοναδική ελπίδα θετικής διεξόδου από την σημερινή οικονομική και κοινωνική  κατάρρευση της Ελλάδας με σημαντική ευρωπαϊκή ακτινοβολία.

Όμως η όποια προσπάθεια διεξόδου, έχει μπροστά της μεγάλα και ανυπέρβλητα εμπόδια. Θεμελιώδες εμπόδιο η παγκόσμια χρηματοοικονομική βιομηχανία που λανσάρει σε όλο τον κόσμο το δικό της «παραγωγικό» πρότυπο με σαφείς κερδοσκοπικές επιδιώξεις. Ακόμη:

√ Ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ διεκδικεί, νέα δραστική αναδιάρθρωση του χρέους(κούρεμα) τύπου OSI, από τον επίσημο τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΚΤ και κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης) η υλοποίησή του είναι μάλλον πολύ δύσκολη έως ανέφικτη.

√ Ενώ επιδιώκει ακόμη, να επαναφέρει τη χώρα σε ρυθμούς ανάπτυξης, με κινητήρια επενδυτική δύναμη το δημόσιο τομέα, χωρίς βεβαίως αποκλεισμό του Ιδιωτικού, οι αγορές σε συνθήκες δημοσιονομικής κρίσης δεν επενδύουν ποτέ και  όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ θα κερδίσει τις επόμενες εκλογές και θα σχηματίσει κυβέρνηση με το πρόγραμμά του και τους συμμάχους του, θα είναι αργά για την αξιοποίηση του δημόσιου τομέα, αφού η σημερινή κυβέρνηση προχωρεί με διαδικασίες Fast Track να τον μεταβιβάσει στα χέρια των αγορών και των δανειστών.

√ Η σημερινή ελληνική  πραγματικότητα  δείχνει ότι η ελληνική κοινωνία είναι συντηρητική, χωρίς πολιτική κουλτούρα, χωρίς αξίες χωρίς όραμα και εν πολλοίς αλλοτριωμένη και κατακερματισμένη, χωρίς να  κατανοεί απλές πολιτικές έννοιες όπως νεοφιλελεύθερη οικονομία, ταξική πάλη κα. Στη μακρά δύσβατη πορεία και τα δύσκολα χρόνια που προβάλλονται μπροστά της, για να κινηθεί δημιουργικά, προϋποθέτει να υιοθετήσει μια μακρόχρονη ιδεολογική, αξιακή και πολιτιστική ανάταξη,με μέτωπα στον καταναλωτισμό, στη φοροαποφυγή, στην παραβατικότητα και στη διαφθορά, στην αναδιοργάνωση ενός αποδιαρθρωμένου σε πολλούς τομείς κράτους, προκειμένου να αντέξει τους οικονομικούς και κοινωνικούς κραδασμούς που θα συναντήσει σε μια προσπάθεια εναλλακτικής αειφόρου  ανάπτυξης. Η αντιμετώπιση αυτών των κρίσιμων προβλημάτων όμως είναι απαγορευτική στο περιορισμένο χρονικό διάστημα που επιτρέπουν οι ανελαστικές χρονικές συνθήκες(momentum) σε μια χώρα που καταρρέει. Ιδού η κρίσιμη πρόκληση για το ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ.