Το όραμα της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής

Διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση έφερε στην επιφάνεια μεταξύ άλλων και την κρίση του  παγκόσμιου  ενεργειακού  συστήματος, το οποίο εισέρχεται σε μια φάση ραγδαίων και κοσμογονικών εξελίξεων, που θα γίνουν εμφανείς τις επόμενες δεκαετίες. Κύριες αφορμές η κλιματική αλλαγή, η  εξάντληση των ορυκτών καυσίμων και η υπέρσυσσώρευση  άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Η Ευρώπη, και κατ’ επέκταση  η Ελλάδα, οφείλουν να ενεργήσουν αποφασιστικά προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις επερχόμενες οικονομικές, κοινωνικές, οικολογικές και ενεργειακές μεταπτώσεις που θα επιφέρει η κρίση του παγκόσμιου συστήματος ενέργειας.

Το μοναδικό ελπιδοφόρο μήνυμα της περιόδου, που εκπέμπεται από την Ε.Ε για το μέγα αυτό ζήτημα, είναι η αποδοχή από το Ενωσιακό κατεστημένο, του σημαντικού οράματος της κοινής ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής.  Επί τέλους, αναγνωρίζεται από τα κέντρα των Βρυξελλών, ότι η ενεργειακή πρόκληση αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη τις επόμενες δεκαετίες.

Για να προωθηθεί, το διαφημιζόμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κοινό ενεργειακό σύστημα σε ολόκληρη την Ευρώπη με ορίζοντα το 2050, θα χρειαστούν πολυετείς προσπάθειες σύγκλισης επί μέρους ενεργειακών πολιτικών, προκειμένου να εξασφαλιστεί κοινή και αειφόρος ενεργειακή τροχιά στην Ευρώπη.

Στην αντίθετη μάλιστα περίπτωση, αναγνωρίζεται και αυτό, η αποτυχία δημιουργίας κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, θα προκαλέσει πολύ υψηλό κοινωνικό, οικολογικό και αναπτυξιακό αντίκτυπο.

Το κοινό ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα.

Η εύρυθμη λειτουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, η ασφάλεια του εφοδιασμού, και οι στόχοι για το κλίμα θα υπονομευτούν, αν δεν προχωρήσουν σημαντικές αναβαθμίσεις στο ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφοράς(Χιλιάδες χιλιόμετρα δίκτυα και αγωγοί Φ.Α) και οι αναγκαίες διασυνδέσεις του με τον ευρύτερο οικονομικό ευρωπαϊκό χώρο, αν δεν αντικατασταθούν οι απηρχαιωμένες εγκαταστάσεις παραγωγής της Ε.Ε, με νέες καθαρές και αποδοτικές μονάδες, αν δεν διαμορφωθεί ένα μείγμα καυσίμου, κυλιόμενο και διαρκώς προσαρμοζόμενο στις πραγματικές κάθε φορά ενεργειακές συνθήκες αλλά και στις απαιτήσεις της πολιτικής ενός ανταγωνιστικού και χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα  ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, αν η ενέργεια σε ολόκληρη την ενεργειακή αλυσίδα δεν χρησιμοποιηθεί αποδοτικότερα και αν δεν πραγματοποιηθεί εξαιρετικά  σημαντική πρόοδος στην εξοικονόμηση ενέργειας,   συνθήκες που λόγω σημαντικών καθυστερήσεων αποτελούν, δίπλα στις ασκούμενες  εθνικές και εν πολλοίς αντιφατικές ενεργειακές πολιτικές των κρατών μελών της Ε.Ε, τη «λυδία λίθο» της σημερινής ενεργειακής κατάστασης της Ευρώπης.

Επιπροσθέτως η ασφάλεια του εφοδιασμού, η αποδοτική χρήση των πόρων οι προσιτές τιμές και οι καινοτόμες λύσεις για καθαρή ενέργεια, θα διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο για τη μακροπρόθεσμη αειφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης, την ενίσχυση της απασχόλησης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την προστασία του περιβάλλοντος. Επομένως το όραμα του «εξευρωπαϊσμού» αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στόχους της Ένωσης για τα επόμενα πενήντα χρόνια.

Η νέα ενωσιακή ενεργειακή στρατηγική, θα απαιτήσει σημαντικές προσπάθειες από πλευράς, εναρμόνισης επί μέρους πολιτικών , τεχνικής, καινοτομίας και επενδύσεων.

Θα διαμορφώσει μια νέα δυναμική και ολοκληρωμένη αγορά που θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείζονα ενίσχυση των θεσμικών διακανονισμών, θα βελτιώσει την ασφάλεια και την αειφορία των ενεργειακών συστημάτων, τη διαχείριση των δικτύων και τις κανονιστικές ρυθμίσεις της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, θα ανακόψει τα παιχνίδια και τις στρεβλώσεις στα  χρηματιστηρία της ενέργειας που μεθοδεύουν οι διεθνείς κερδοσκόποι.

Θα ενισχυθούν οι επιδόσεις στην παραγωγή ενέργειας χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα (ήδη υπάρχει τεχνογνωσία, μεταφορά Co2, αποθήκευση Co2 κ.α), η αποδοτικότητα και η εξοικονόμηση ενέργειας, θα εξασφαλισθούν, ο συντονισμός και ένα αρτιότερο και διαφανές εποπτικό και ρυθμιστικό ενεργειακό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Προϋπόθεση επιτυχίας του μεγαλεπήβολου αυτού στόχου, αποτελεί η θεμελιώδης παραδοχή ότι η ενωσιακή χρηματοδότηση θα στηριχθεί στις δημόσιες προτεραιότητες, άρα και στις δημόσιες επιχειρήσεις,  αφού είναι γνωστό ότι οι αγορές δεν είναι σε θέση να αποφέρουν μεγίστη ευρωπαϊκή αξία στον σημαντικό αυτό τομέα.

Τι πρέπει να γίνει στην Ελλάδα.

Είναι προφανές ότι η Ελλάδα αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Η πολύμορφη κρίση που μαστίζει τη χώρα δεν αφήνει περιθώρια για αισιόδοξες εκτιμήσεις και μακροπρόθεσμους προγραμματισμούς.

 Στο  Ενωσιακό  ρυθμιστικό πλαίσιο υπάρχουν συγκεκριμένες νομικές υποχρεώσεις για τα κράτη μέλη και πρέπει να θεσπίσουν Εθνικά Σχέδια Δράσης,  δεσμευτικού και όχι ενδεικτικού χαρακτήρα.  Το μερίδιο της ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) σε ολόκληρη την Ε.Ε να ανέλθει σε 20% έως το 2020.(Οδηγία 2009/28/ΕΚ). Στις δεσμεύσεις αυτές είναι υπόχρεη και η Ελλάδα (ν 3851/2010).

Σήμερα η χώρα μας στερείται βεβαίως επικαιροποιημένου ενεργειακού σχεδιασμού.

Την άνοιξη του 2007 σύμφωνα με το νόμο 3438/2006 συντάχθηκε (Αύγουστος 2007) με πρωτοβουλία του τότε Υπουργείου Ανάπτυξης σε συνεργασία με το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής (ΣΕΕΣ), τη ΡΑΕ και το ΚΑΠΕ, το 1^ο  Μέρος του Σχεδίου Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού με ορίζοντα το 2020.

Το 2^Ο Μέρος που θα περιελάμβανε συγκεκριμένο Σχέδιο Δράσης με μέτρα και πολιτικές για την επίτευξη των τότε κυβερνητικών στόχων έμεινε τελικά στα αζήτητα.

Συντάχθηκε μόνο από το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής (ΣΕΕΣ).

Στο σχέδιο αυτό υπό τον τίτλο «Μέτρα και Μέσα για μια Βιώσιμη και Ανταγωνιστική Ενεργειακή Πολιτική» καταγράφονταν η διαπίστωση της έλλειψης Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής η οποία δεν θεραπεύτηκε με το πρώτο μέρος του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού.

Χαρακτηριστική ήταν η πρόταση του 2^ου αυτού Μέρους για εγκατάσταση πυρηνικών εργοστασίων στην Ελλάδα, προκειμένου «να απολαμβάνουμε τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη» που απολαμβάνουν οι γείτονές μας! Φυσικά τότε δεν είχε ακόμη προκληθεί το τρομακτικό πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό σημείο του Σχεδίου, ήταν η άρνηση του, να καταθέσει ακριβή προσδιορισμό των απαιτούμενων για τη χώρα μονάδων ηλεκτροπαραγωγής για την κάλυψη των προβλεπόμενων αναγκών με το αστείο και ταυτοχρόνως επικίνδυνο επιχείρημα, ότι σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς «τις συγκεκριμένες επενδυτικές αποφάσεις και τα αντίστοιχα ρίσκα τα αναλαμβάνουν οι επιχειρήσεις»

Το σχέδιο τέλος υπογράμμιζε την ειδική έμφαση που ήδη δίδεται στο διεθνές περιβάλλον στα θέματα της κλιματικής αλλαγής και στην ενεργειακή αποδοτικότητα(sic!) και πέραν τούτου ουδέν.

Κατά την Παπανδρεϊκή περίοδο εκτός από τις αλλαγές των τίτλων των Υπουργείων με βαρύγδουπα ονόματα, η πιο σημαντική πρωτοβουλία για τα ενεργειακά ήταν ο ν. 3851/2010.

Στο νόμο αυτό απλά συμπληρώθηκαν  οι στόχοι της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ για τις ΑΠΕ και έγιναν συμπληρώσεις για την προώθησή τους με επιλογές που τελικά οδήγησαν σε αδιέξοδα και το σύστημα της περιβόητης απελευθερωμένης αγοράς Ηλεκτρικής ενέργειας.

Αν αναζητήσει κανείς Εθνικό Σχέδιο Μακροχρόνιου Προγραμματισμού στην ιστοσελίδα του περίφημου Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, θα αντιληφθεί ότι εκτός από την τυπική εναρμόνιση των στόχων της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ, δεν υπάρχει κανένας απολύτως σοβαρός προβληματισμός για το ενεργειακό μέλλων της χώρας που βεβαίως να συνδυάζεται και με την αδιέξοδη οικονομική κατάστασή της.

Το μοντέλο της απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δυστυχώς για τη χώρα, «πλάστηκε και μεθοδεύτηκε» με αδιαφάνεια και προκλητικά κάθε φορά κίνητρα προς όφελος των υποψηφίων ιδιωτών  παραγωγών επί μια ολόκληρη εικοσαετία,  προκειμένου να διευκολύνει την άνετη, ασφαλή και κερδοφόρα διείσδυση των ιδιωτών παραγωγών και των προμηθευτών (ραντιέριδων) στον τομέα της ηλεκτρενέργειας. 

Το «κανόνι» των εκατομμυρίων €  των ιδιωτών προμηθευτών Energa και Ηellas Power που έσκασε το Σεπτέμβριο του 2011, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Σήμερα οδηγείται  στο γκρεμό ολόκληρο το οικοδόμημα της διάτρητης, «απελευθερωμένης» ενεργειακής αγοράς μας. Η ΔΕΗ καλύπτει το 99% των καταναλώσεων ηλεκτρικής ενέργειας μετά από δέκα πέντε  χρόνια περίπου απελευθερωμένης  αγοράς και πληθώρας αιτήσεων για επενδύσεις και  προμήθειες !

Είναι τραγικό το γεγονός, ότι η απελευθέρωση – απορύθμιση της μονοπωλιακής αγοράς ενέργειας, ξεκίνησε δειλά στην αρχή το 1999, υποστηρίχθηκε στη συνέχεια από τα ιδιωτικά ενεργειακά  λόμπυ που εδρεύουν στις Βρυξέλλες και στη χώρα μας, και τελικώς αποτέλεσε την πρώτη ακραιφνή νεοφιλελεύθερη και εξωθεσμική παρέμβαση των Βρυξελλών, που παρέκαμψαν προκλητικά το Ενωσιακό κεκτημένο για τα ζητήματα της ηλεκτρικής ενέργειας και άναψαν το πράσινο φώς για την  ανεύθυνη και επικίνδυνη για την ενεργειακή υποδομή της χώρας απορύθμιση της Ελληνικής αγοράς ενέργειας. Παρά τις υπαρκτές ρυθμίσεις των σχετικών οδηγιών που προσέγγιζαν με προσοχή και σοβαρότητα το  ζήτημα της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας.

Τρανή απόδειξη για την προκλητική παρέμβαση των εξωθεσμικών κέντρων στον τομέα της ενέργειας, αποτελεί η Γαλλική Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (EDF), την οποία κανείς κρατικός ή θεσμικός παράγοντας της Ε.Ε δεν τόλμησε μέχρι σήμερα να ενοχλήσει ή να απορυθμίσει, όπως έγινε εδώ με τη ΔΕΗ την οποία διέλυσαν.

Η απελευθερωμένη, τύπου «μαϊμού», όπως ειπώθηκε εύστοχα αγορά, έπληξε κατ’ αρχήν τη ΔΕΗ  που λειτουργούσε μέχρι το τέλος  της δεκαετίας του 1990 ομαλά κατά γενική ομολογία (παρά τις όποιες στρεβλώσεις τις επέβαλαν οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ), και στη συνέχεια με διαδοχικές νομοθετικές ρυθμίσεις και οδήγησε στη σημερινή εκτρωματική, διάτρητη και καταρρέουσα μορφή της.

Ακόμη τραγικότερο είναι το γεγονός, ότι υπήρξαν και συντηρητικές φωνές που κραύγαζαν κυριολεκτικώς για τις  προκλητικές, διαβλητές και εξουθενωτικές «ρυθμίσεις»  της ενεργειακής αγοράς, τόσο για τον ηλεκτρισμό όσο και για το Φυσικό Αέριο(Φ.Α), όπως οι πρώην Διοικητές της ΔΕΗ Παλαιοκρασάς και Αθανασόπουλος αλλά κανένας δεν τους άκουγε, αντίθετα μάλιστα τους λοιδορούσαν. Ούτε τα Black-Out στα μέσα της δεκαετίας του 2000 που εξέθεσαν τη χώρα διεθνώς συγκίνησαν τα δύο κόμματα εξουσίας. Σήμερα βλέποντας κανείς  τα πράγματα με την οπτική γωνία  της καθολικής κατάρρευσης της χώρας κατανοεί πλήρως γιατί οι δυο πολιτικοί κουρνιαχτοί, το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ, συνέβαλαν τα μέγιστα στη διάλυση της ΔΕΗ.

Θαυμάστε το χορό  χιλιάδων εκατομμυρίων € που «παίχτηκε» στο πλαίσιο της απελευθερωμένης αγοράς.

ΔΕΗ:  Πέντε δίς  € περίπου το καθαρό χρέος της ΔΕΗ σήμερα. 1,3 δις € οι ανεξόφλητες οφειλές (προς τη ΔΕΗ) από το χαράτσι της Εφορίας (Ειδικό τέλος Ηλεκτροδοτούμενων επιφανειών). 400 εκατ. € η ένεση ρευστότητας (προς τη ΔΕΗ) από τα χρήματα του ειδικού τέλους (χαράτσι) της Εφορίας. Τριακόσια πενήντα εκατ. €, το νέο κυοφορούμενο δάνειο (προς τη ΔΕΗ) από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων για να διασωθεί το εθνικό διασυνδεδεμένο ενεργειακό σύστημα παραγωγής και μεταφοράς.  

ΔΕΠΑ: Τριακόσια εκατ € οι όφειλες ιδιωτών παραγωγών προς τη ΔΕΠΑ. 100 εκατ. € οι οφειλές της ΔΕΠΑ προς τους Ρώσους και τους άλλους προμηθευτές Φ.Α.

ΛΑΓΗΕ: Μισό δις € το έλλειμμα του Λειτουργού της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας(ΛΑΓΗΕ πρώην ΔΕΣΜΗΕ). Διακόσια δις € οι οφειλές του ΛΑΓΗΕ προς τους ιδιώτες παραγωγούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας(ΑΠΕ).

Στα χέρια μου έχω την πληθωρική  αλληλογραφία  που έχει ξεκινήσει περίπου από το τέλος του 2011 μεταξύ, ΡΑΕ, ΛΑΓΗΕ, ΑΔΜΗΕ, ΔΕΗ. ΔΕΠΑ η οποία συνεχίζεται αμείωτη μέχρι σήμερα. Εκκρεμούν διώξεις, δεσμεύσεις καταθέσεων, αλληλοσυγκρουόμενες διεκδικήσεις και κατηγορίες ενώ η κατάρρευση του συστήματος είναι επί θύραις. Είναι αυτονόητο ότι η κρίση αυτή δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι θεσμική, κοινωνική, πολιτισμική.

Η Ρυθμιστική Αρχή ενέργειας (ΡΑΕ) αποφάσισε επί τέλους να συγκαλέσει σύσκεψη με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς γεγονός που θυμίζει το αρχαίο ρητό περί των «εμπιπραμένων  οικιών  ημών» αλλά αυτοί συνεχίζουν να αποστέλλουν σημειώματα και επιστολές στον αρμόδιο Υπουργό οικονομικών για τα κρίσιμα προβλήματα ρευστότητας που πνίγουν κυριολεκτικά αυτούς και το σύστημα. 

Τελικά κυκλοφόρησε στην ενεργειακή πιάτσα ένα non paper ως δήθεν διαρροή από την ΡΑΕ για την πλήρη αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ενέργειας. Το σχέδιο αυτό, με εξαίρεση την αποδοχή της εκποίησης μονάδων(λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών) της ΔΕΗ που πρέπει να απορριφθεί, μπορεί να αποτελέσει βάση για κάποιες πρόσκαιρες άρσεις των αδιέξοδων και των επικίνδυνων στρεβλώσεων που εμπεριέχονται και λειτουργούν σε βάρος της ενεργειακής υποδομής της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι η μελλοντική δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας θα διαμορφωθεί εκτός ελληνικών συνόρων. Η χώρα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών δεσμεύσεών της θα ενταχθεί συντόμως το 2014 στο μοντέλο ρύθμισης της ευρωπαϊκής αγοράς που επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Target Model).

Δια ταύτα δεν μπορώ να εκτιμήσω τι περιμένει την κοινωνία και τον πολιτισμό μας από τις εξελίξεις στον κρίσιμο αυτόν τομέα. Τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης σκιαγραφούν με μελανά χρώματα την απελπιστική κατάσταση που βρίσκεται η Ελλάδα. Ιδού ένας ευρωπαϊκός τίτλος(euractiv.com) που δεν κινδυνολογεί αυτή τη φορά για την αποδοχή των μνημονίων.  «Η ενεργειακή κατάρρευση επικρέμαται πάνω από την Ελλάδα».

Είναι προφανές από αυτά που προανέφερα στο παρών άρθρο, η ενεργειακή στρατηγική για την Ελλάδα δεν θα κριθεί εντός συνόρων. Αν η χώρα παραμείνει τελικά στην Ευρωζώνη, είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις δεσμεύσεις που απορρέουν από το ισχύον Ενωσιακό Κεκτημένο, οι οποίες είναι σημαντικές. Στο πλαίσιο αυτό και βεβαίως εφόσον καθοριστεί και ο τύπος της ανάπτυξης που πρόκειται να ακολουθηθεί, αν ποτέ ξεφύγει η χώρα από την ύφεση και την δημοσιονομική μέγγενη, τότε θα πρέπει να εξεταστεί η ενεργειακή πολιτική από την νέα κυβέρνηση που θα προκύψει σύντομα στη χώρα μας, σε συνδυασμό με την πρόοδο που θα έχει δρομολογηθεί στην Ε.Ε.