Επανασχεδιασμός της ενεργειακής αγορας ηλεκτρισμού

Η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (spot market) με βάσει τη σημερινή δομή της δεν είναι σε θέση να καλύψει τις προσδοκίες μιας ανοικτής αγοράς, ενώ πρέπει να επανασχεδιαστεί η αρχιτεκτονική της, όπως άλλωστε επιβάλλουν οι δεσμεύσεις της χώρας  στο πλαίσιο της ενιαίας ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και από τα προ απαιτούμενα της νέας δανειακής συμφωνίας.

Η σημερινή ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζει θεμελιώδεις δυσλειτουργίες που είναι αποτέλεσμα του αρχικού σχεδιασμού της, που επινοήθηκε για να προσελκύσει   ιδιωτικές επενδύσεις, αλλά στη συνέχεια η παραμορφωτική δομή της, επέβαλε  μόνιμη στρέβλωση και οδήγησε την αγορά μέσω των «μηχανισμών διόρθωσης» (ΜΑΚΜ, ΑΔΙ, 10%, 30%) σε οικονομικά και διαρθρωτικά αδιέξοδα.

Σύμφωνα με τη  διεθνή εμπειρία, η βέλτιστη αναδιάρθρωση και αναβάθμιση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας  θα πρέπει να διαμορφωθεί από  ελεύθερες  αγορές (spot markets), προημερήσια αγορά και ενδοημερήσια αγορά, ξεχωριστές επίσης αγορές, εξισορρόπησης ενέργειας και προθεσμιακή, ώστε να αρθούν οι στρεβλώσεις και να λειτουργήσει, ο υγιής ανταγωνισμός χωρίς πρόσθετους διαστρεβλωτικούς «μηχανισμούς διόρθωσης». 

Η νέα αυτή δομή είναι συμβατή με το μοντέλο της εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς. Άλλωστε η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας   (target model)  θεσμοθετείται με συγκεκριμένους κανόνες που αφορούν ουσιαστικά μόνο στην ανταλλαγή ενέργειας μεταξύ ζωνών, περιφερειακών και διασυνοριακών διασυνδέσεων και στη γενική σχεδίαση των αγορών, και δεν υπεισέρχεται στις λεπτομέρειες κάθε εγχώριας αγοράς. Δεν αποτελεί επομένως καταστροφή για τη ενεργειακή υποδομή της χώρας όπως ισχυρίζονται ορισμένοι η ένταξή της στην εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά. Το μοντέλο της διασυνδεδεμένης ευρωπαϊκής αγοράς, καθορίζει μόνο αποκλειστικά ποιοι τύποι  αγορών πρέπει να λειτουργήσουν στην Ελλάδα και τις γενικές αρχές λειτουργίας τους ώστε  να βρίσκονται εντός των κατευθυντηρίων γραμμών και των κωδίκων της ενιαίας εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς.

Οι στρεβλώσεις της εγχώριας ηλεκτρικής αγοράς   

Η κύρια σημερινή στρεβλή λειτουργία της ελληνικής αγοράς, σε σχέση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, είναι ότι η ημερήσια ενεργειακή αγορά (ΗΕΠ)  επιλύεται «δια αλγορίθμου», με όλους τους τεχνικούς περιορισμούς των μονάδων παραγωγής και τις ανάγκες εφεδρειών, μαζί με την απαίτηση κάλυψης του πραγματικού φορτίου, με αποτέλεσμα η τιμή της ημερήσιας αγοράς (ΗΕΠ) να συμπεριλαμβάνει το κόστος όλων των τεχνικών περιορισμών και των εφεδρειών και να εκτινάσσει την οριακή τιμή του συστήματος (ΟΤΣ) σε υψηλά επίπεδα τιμών (€/MWh).

Αυτό το χαρακτηριστικό είναι μοναδικό στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς στις  λοιπές ευρωπαϊκές αγορές έχει αποτραπεί συστηματικά τέτοιος σχεδιασμός. Η ημερήσια ενεργειακή αγορά λειτουργεί μόνο με την ενέργεια και με ελάχιστους τεχνικούς περιορισμούς, ενώ οι εφεδρείες αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε χωριστή αγορά επικουρικών υπηρεσιών όπως επίσης και η αγορά εξισορρόπησης ενέργειας.

Μια δεύτερη παραμορφωτική λειτουργία είναι το μεγάλο ύψος των εισαγωγών που πραγματοποιούνται  από μια χώρα που διαθέτει αποδοτικό και σύγχρονο στόλο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, υπερδιπλάσιο των πραγματικών ηλεκτρενεργειακών αναγκών της. Οι εισαγωγές εντάσσονται και αυτές μαζί με τις εξαγωγές στον ΗΕΠ και απολαμβάνουν ισότιμα με την ενέργεια τις υψηλές τιμές Οριακής Τιμής του Συστήματος (ΟΤΣ) του ημερήσιου προγραμματισμού. Στις ημερήσιες ευρωπαϊκές αγορές (day-ahead market), οι εισαγωγές λαμβάνουν μέρος μόνο για την ενέργεια, ενώ οι τεχνικοί περιορισμοί και οι ανάγκες εφεδρειών επιλύονται σε χωριστές αγορές, όπου συμμετέχουν ουσιαστικά μόνο οι εγχώριοι παραγωγοί και προφανώς σε αυτές   διαμορφώνονται τιμές υψηλότερες (π.χ Ιταλία).

Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης περιόδου 2014-2015 όπως είναι άλλωστε δημόσια διαπιστωμένο, ΔΕΗ και Ιδιώτες παραγωγοί, έκαναν αθρόες εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας 11,1 TWh συνολικής αξίας 632 εκατομμυρίων ευρώ. Η Ελλάδα σε συνθήκες κρίσης, κάλυψε μέσω εισαγωγών το 21% των αναγκών της σε ηλεκτρική ενέργεια, όταν είναι γνωστό ότι Ελλάδα διαθέτει ένα σημαντικό πλεόνασμα παραγωγικού δυναμικού.

Λειτουργεία  των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας διεθνώς  

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες χώρες που εισήγαγαν στις αγορές τους το σύστημα κοινοπραξίας παραγωγών (mandatory pool) όπως και η Ελλάδα, κινήθηκαν προς την υιοθέτηση μιας μορφής «κοινοπρακτικής, ρύθμισης με τη διατήρηση κεντρικού προγραμματισμού και κατανομή σε πραγματικό χρόνο» (power pool) με προημερήσια και ενδοημερήσια αγορά, σε συνδυασμό με προθεσμιακή αγορά (forward contracts market). Παρόμοιες ρυθμίσεις έχουν σχεδιαστεί και εφαρμόζονται διεθνώς. Ο ειδικός σχεδιασμός της προθεσμιακής αγοράς με διαφανή τρόπο θα επιτύχει να καθιερώσει μια αξιόπιστη αναφορά στους συμμετέχοντες στις συμφωνίες μέσω πλειστηριασμών μακράς διαρκείας, ενώ παράλληλα θα λαμβάνει υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά της ελληνικής αγοράς ενέργειας μέσω κατάλληλων ρυθμίσεων. Η εσωτερική προθεσμιακή αγορά είναι επομένως κατάλληλη και για την ελληνικήν περίπτωση.

Η τρέχουσα διασυνοριακή διάταξη για την κατανομή των ροών δυναμικότητας στις διασυνοριακές διασυνδέσεις με τους γειτονικούς διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς (TSOs) που προβλέπονται από τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ρυθμιστικών Αρχών (ACER) και τους Κώδικες Δικτύου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Μεταφοράς (ENTSOs-E), οι οποίες καλύπτουν τη κατανομή δυναμικότητας, και τον περιορισμό της συμφόρησης   της μεταφοράς ενέργειας  με πλειστηριασμούς σε ετήσια και μηνιαία βάση για φυσικά δικαιώματα συναλλαγών μπορούν να εφαρμοστούν άνετα και στη χώρα μας.

Επανασχεδιασμός της αγοράς.

Επομένως η ελληνική αγορά θα πρέπει να σχεδιαστεί σύμφωνα με το ευρωπαϊκό ενεργειακό μοντέλο target model με τις ακόλουθες αγορές και σχετικές  ρυθμίσεις.

● Προθεσμιακή (long term, forward contracts)

● Προημερήσια (day ahead market)

● Ενδοημερήσια (continuous intraday market)

●Έξισορρόπησης (balancing market)

ⱱ  Οι τιμές της Ημερήσιας Αγοράς (ΗΕΠ) πρέπει να συγκρατηθούν στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, κυρίως   μέσω της επίλυσης νέου αλγόριθμου χωρίς κανένα τεχνικό περιορισμό αλλά  βάση νέων διαφορετικών  «λεπτομερειών σχεδίασης» που πρέπει προηγουμένως να μελετηθούν.

ⱱ Οι ποσότητες εισαγωγών πρέπει να μειωθούν δραστικά αφού πλέον το κόστος τους θα είναι πολύ χαμηλότερο. Η Ελλάδα θα γίνει έτσι εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας αξιοποιώντας το σύγχρονο αλλά πλεονάζον σήμερα παραγωγικό δυναμικό της

ⱱ Οι τιμές της προθεσμιακής αγοράς θα είναι  ίδιες με εκείνες  της ημερήσιας αγοράς και κατά συνέπεια θα είναι μειωμένες, εφαρμόζοντας ταυτόχρονα συγκεκριμένους περιορισμούς που θα αποτρέπουν τα «εμπορικά παιχνίδια» με τις τιμές ενέργειας  και τη λειτουργία των μονάδων ώστε να  διασφαλίζουν το κόστος λειτουργίας τους σε ανεκτά επίπεδα τιμών.

ⱱ Οι αλλαγές που θα γίνουν στην εγχώρια  αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να εναρμονιστεί με το target model πρέπει να σχεδιαστούν λεπτομερώς και να οργανωθούν κατά τρόπο που θα αίρουν τις στρεβλώσεις και τις δυσλειτουργίες της, που ταλάνισαν οικονομικά και θεσμικά την ηλεκτρική αγορά ενέργειας για πολλά χρόνια με κόστος που επιφορτίστηκαν η εθνική οικονομία και οι καταναλωτές. Τα χρονοδιαγράμματα που περιλαμβάνονται στις μελέτες που συναποφάσισαν και παρήγγειλαν από κοινού η ΡΑΕ, ο ΑΔΜΗΕ και ο ΛΑΓΗΕ, για την προσαρμογή της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο τέλος του 2017 στην ήδη λειτουργούσα δομή του target model, στις περιφέρειες της  Βορειοδυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, είναι εύλογα  και κατάλληλα να  διευκολύνουν την προσαρμογή και σύνδεση της χώρας στο διασυνοριακό εμπόριο της ενιαίας ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.