Ευρωπαϊκή Ενεργειακη Ένωση

Πορεία της Αγοράς Ενέργειας

Η αρχιτεκτονική της εσωτερικής ενεργειακής αγοράς της Ευρώπης καθορίζεται, από τη γνωστή «τρίτη δέσμη» μέτρων για την ενέργεια και από συμπληρωματική νομοθεσία. Παρά τις θεσμικές προσπάθειες και τις συνεχείς πιέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  προς τα κράτη μέλη που έχουν καθυστερήσει, ακόμη και με δεκάδες διαδικασίες «επί παραβάσει», παραμένουν εκκρεμότητες και ελλείψεις  στη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Οι καθυστερήσεις έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους συντελεστές της αγοράς ενέργειας και προφανώς δεν εξασφαλίζουν την ουσιαστική ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών. Είναι χαρακτηριστική η εκτίμηση από τις επίσημες ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι τα τιμολόγια ρεύματος θα συνεχίσουν την ανοδική πορεία τους μέχρι το 2030.

Επίσης είναι εμφανείς οι διαφοροποιήσεις στις τιμές των καυσίμων στα κράτη μέλη από όλες τις βασικές ενεργειακές πηγές που τροφοδοτούν τους ευρωπαίους καταναλωτές (φυσικό αέριο, ΑΠΕ, πετρέλαιο, άνθρακας). Οι λογαριασμοί που πληρώνουν οι καταναλωτές δεν περιλαμβάνουν μόνο τη συνιστώσα της ενέργειας αλλά εμπεριέχουν τέλη για τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, φόρους και εισφορές. Την ίδια ώρα όμως οι τιμές των πρωτογενών προϊόντων έχουν πάρει αυτή την περίοδο την κάτω βόλτα. Επίσης οι ρυθμίσεις (Φορολογικές και άλλες) για την προστασία του περιβάλλοντος (εμπορία ρύπων) επιβαρύνουν επί πλέον τις τιμές. Επομένως από τη μία οι καθυστερήσεις της εσωτερικής αγοράς με το περιορισμένο  πεδίο των ενεργειακών εμπορικών ανταλλαγών, και από την άλλη η ανεπάρκεια των παλαιωμένων υποδομών, δημιουργούν την αίσθηση στις Βρυξέλες, ότι η εσωτερική αγορά καθυστερεί, παρά τις όποιες επιτυχίες, κυρίως από περιφερειακές πρωτοβουλίες, ενώ για τα επόμενα δέκα χρόνια θα χρειαστούν 200 δις € για την ανανέωση δικτύων, σταθμών παραγωγής, εισαγωγή νέων τεχνολογιών, ένταξη των Ανανεώσιμων Πηγών στα εθνικά ενεργειακά συστήματα, πληθώρα προαπαιτούμενων διασυνοριακών συνδέσεων για να λειτουργήσει το ευρωπαϊκό διασυνδεδεμένο δίκτυο μεταφοράς και να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των κρατών μελών. Ακόμη απαιτούνται προσπάθειες για τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης και την αύξηση της  ασφάλειας του εφοδιασμού(προμήθεια από περισσότερες από μία πηγές) , μείωση του κόστους της ενέργειας που παραμένει υψηλό για τους ευρωπαίους καταναλωτές αλλά και οι απαιτήσεις που διαφαίνονται για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και τα απαιτούμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Παρίσι Δεκέμβριος του 2015).

Αποτελεί επομένως μείζον πρόβλημα για την Ευρώπη να ολοκληρωθεί η  εσωτερική αγορά ενέργειας, να λήξει η απομόνωση αρκετών κρατών και περιοχών που είτε είναι πλήρως αποκομμένα είτε τροφοδοτούνται από μία πηγή,  να προωθηθούν έργα κοινού ενδιαφέροντος για να καλυφθούν οι ελλείψεις δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και αγωγών φυσικού αερίου, να εξασφαλιστούν  δυνατότητες τροφοδοσίας από περισσότερες της μιας πηγών ενέργειας, αλλά και να υλοποιηθούν οι στόχοι της Ένωσης, για το μετασχηματισμό του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, για την μείωση των ανθρακούχων εκπομπών, την αύξηση της παραγωγής ενέργειας χωρίς άνθρακα, τη διείσδυση των ΑΠΕ και την εξασφάλιση της στοχαστικότητάς τους, μέχρι το 2020, αλλά και για την μετέπειτα προώθηση μέχρι το 2050, της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χωρίς άνθρακα(100%), για τη δραστική μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και του CO₂  (70%),  για την παραγωγή τελικώς ενέργειας χωρίς άνθρακα, με το ελάχιστο δυνατό κόστος για όλους. Σε αυτό  το όραμα και τους επιδιωκόμενους στόχους του, δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική.

Ενεργειακή Ένωση

Στο πλαίσιο όμως μιας ελλειμματικής θεσμικά Ένωσης, που αδυνατεί να συγκροτήσει μια κοινή ενεργειακή πολιτική, ώστε τα 28 κράτη μέλη της με τα πεντακόσια εκατομμύρια καταναλωτές, να ενεργούν από κοινού, να διαθέτουν μια φωνή και ενιαία ενεργειακή διπλωματία,  επιχειρείται να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες της  Ευρώπης με τον ίδιο αποσπασματικό τρόπο, με επί μέρους θεσμικές προσπάθειες που δείχνουν να είναι χρονοβόρες, αναποτελεσματικές και προφανώς να μην συγκροτούν κοινή ενεργειακή πολιτική.

Για αυτό επιχειρείται μια επικοινωνιακή κυρίως αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου της ενέργειας, με την εξαγγελία της «Ενεργειακής Ένωσης» της Ευρώπης,  με την επί πλέον ενίσχυση του ήδη εκτεταμένου μηχανισμού διακυβέρνησης  του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος,  με πληθώρα θεσμών εποπτείας, ρύθμισης, και διαχείρισης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ERI, CEER, ACER, ENTSO E,G, RAE κ.α) στην βραδυπορούσα  πορεία  του προς την ενεργειακή ενοποίηση της Ευρώπης. Εκεί εντάσσεται και το σχέδιο «Governance system of the Energy Union». (Διακυβέρνηση/μοτητα Ενεργειακής Ένωσης)

Με αυτό ενισχύεται ο ρόλος και η εποπτεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενδεχομένως να ενισχυθεί και η εποπτεία και άλλων κατώτερων θεσμικά οργάνων (ACER) προκειμένου να επιταχυνθούν οι πρωτοβουλίες για τις διασυνοριακές διασυνδέσεις των περιφερειών (Επτά περιφερειών για την Ηλεκτρική ενέργεια και τριών για το φυσικό αέριο), να προχωρήσει η σύνδεση των επί μέρους περιφερειακών αγορών ενέργειας για την προώθηση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, να κατασκευαστούν έργα κοινού ενδιαφέροντος για τις διασυνοριακές διασυνδέσεις, να αναβαθμιστεί η πολύ σοβαρή διαδικασία διαχείρισης  με ασφάλεια των συστημάτων μεταφοράς ενέργειας και η ομαλή ροή της δυναμικότητας χωρίς συμφορήσεις, να λειτουργήσουν τα χρηματιστήρια ενέργειας με αποτελεσματικότητα για  να προωθηθεί η σύγκλιση των τιμών στη χονδρική και λιανική αγορά, να εξευρεθούν πόροι από τραπεζικούς οργανισμούς και να αναζητηθούν ιδιωτικές επενδύσεις για την πληθώρα των απαιτούμενων έργων.

Να πιεστούν τα κράτη μέλη για την ένταξη καινοτομιών, στην ενέργεια με έξυπνα δίκτυα και μετρητές, να αναπτυχθούν επενδύσεις ιδίως των ΑΠΕ σε οριζόντια και αποκεντρωμένη κατεύθυνση, να καλυφθούν οι ανάγκες για δίκτυα μεταφοράς και διανομής και να περιοριστεί η παραγωγή από συμβατικά καύσιμα(υδρογονάνθρακες) στο βαθμό που εντάσσονται  στο ενεργειακό σύστημα μονάδες παραγωγής ΑΠΕ και μονάδες παραγωγής-αποθήκευσης ενέργειας, για την κάλυψη της μεταβλητότητας του φορτίου των ΑΠΕ. Να αναπτυχθούν διασυνδέσεις αγωγών φυσικού αερίου και να διασφαλιστεί ροή διπλής κατεύθυνσης του αερίου, να γίνουν κόμβοι (Hub) πρόσβασης υποδοχής και διακλάδωσης αγωγών φυσικού αερίου κ.α. Όλο αυτό το πολύπλοκο θεσμικό και κατασκευαστικό πλαίσιο συγκροτείται αποσπασματικά, κυρίως γιατί οι Συνθήκες της Ένωσης δεν επιτρέπουν κοινή ενεργειακή πολιτική (Άρθρα 192,194 των ΣΛΕΕ).

Πρόταση για τη δια-κυβερνησημότητα  της Ενεργειακής Ένωσης

1^η παρατήρηση: Το σχέδιο της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου για τη δια-κυβερνησημότητα της Ενεργειακής Ένωσης  επιχειρεί να «θωρακίσει» θεσμικά την ισχύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που εποπτεύει με δυσκολία αλλά και με πολύ ασφυκτικό τρόπο την αναδυόμενη Ενεργειακή Ένωση. Στην πρώτη αιτιολογική σκέψη του το σχέδιο  πρότασης της  Διακυβέρνησης, παραθέτει με περικοπές το σχετικό άρθρο 194 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ε.Ε (ΣΛΕΕ). Στο τέλος όμως της  πρώτης αιτιολογικής σκέψης,  παραλείπεται εντέχνως μια κρίσιμη φράση, που επιδιώκει να αποκρύψει την ελλειμματικότητα των Συνθηκών σχετικά με την ενέργεια, η οποία τονίζει ότι: «με την επιφύλαξη του άρθρου 192, παράγραφος 2, στοιχείο γ)»

Η σχετική παράγραφος 2, γ) του 192 αναφέρει: Τα μέτρα που επηρεάζουν αισθητά την επιλογή ενός κράτους μέλους μεταξύ διαφορετικών πηγών ενέργειας και τη γενική διάρθρωση του ενεργειακού εφοδιασμού (…) αποφασίζονται ομοφώνως μετά από πρόταση της Επιτροπής και διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τις επιτροπές (Κοινωνική και Περιφερειών).  

Για λόγους αρχής αλλά και για ουσιαστικούς, σχετικά με την πίεση που δεχόμαστε  στην  πρόσφατη διαπραγμάτευση για τη συμφωνία από τους θεσμούς  στον τομέα της ενέργειας(ΑΔΜΗΕ, ΔΕΗ) πρέπει να προτείνουμε, ότι  η προαναφερθείσα φράση πρέπει να συμπληρώσει στο τέλος την πρώτη αιτιολογική σκέψη του σχεδίου διακυβέρνησης, ως οι συνθήκες ορίζουν επακριβώς, στο άρθρο 194.

2^η παρατήρηση: Επίσης στην πρώτη αιτιολογική σκέψη παρατίθενται οι πέντε διαστάσεις με τις οποίες εντέλλεται η Επιτροπή να οικοδομήσει το πλαίσιο της στρατηγικής για την Ενεργειακή Ένωση.

1.Ασφάλεια του εφοδιασμού, αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη.

2. Πλήρη ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς.

3.Ενεργειακή απόδοση που θα συμβάλλει στον περιορισμό της ενεργειακής ζήτησης.

4.Απανθρακοποίησςη της οικονομίας.

5.Έρευνα, ανανέωση και ανταγωνιστικότητα.

Είναι ευνόητο ότι από τις πέντε διαστάσεις απουσιάζουν οι καταναλωτές. Προτείνουμε για αυτό μια έκτη διάσταση για να συμπληρωθεί το σχέδιο της Διακυβέρνησης.

6.Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών και επίτευξη, του υψηλότερου επιπέδου ασφάλειας αλλά και του χαμηλότερου δυνατού κόστους κατά τη διάθεση στην κατανάλωση της παραγόμενης ενέργειας.

3^η παρατήρηση: Σημαντική αιτιολογική σκέψη είναι και η παράγραφος 2  η οποία αναγνωρίζει τις εθνικές  συνιστώσες του ευρωπαϊκού συστήματος διακυβέρνησης, τις ενεργειακές στρατηγικές και τις πολιτικές επιλογές τους για το κλίμα, που όμως στην πορεία οικοδόμησης της Ενεργειακής Ένωσης θα συνοδεύονται από τυποποιημένες αναφορές προόδου των Εθνικών Προγραμμάτων(Plans), φιλόδοξους διαλόγους με τους συμμετέχοντες «Stakeholders» και επίβλεψη για την προώθηση των συμφωνηθέντων στόχων, που θα καλύπτουν την χρονική περίοδο μέχρι το 2030  με προοπτική το 2050,  ενώ  τα επίσημα προγράμματά τους θα διαπερνούνται από περιεκτικό, εναρμονισμένο και υψηλού επιπέδου, στρατηγικό σχεδιασμό. Ακόμη ανά διετία θα καταγράφεται και θα δημοσιοποιείται η πρόοδός  τους σε επίσημες και τυποποιημένες αναφορές.

ΟΙ επισημάνσεις της παραγράφου 2.2 του σχεδίου καθορίζουν επακριβώς τις διαδικασίες προώθησης του στόχου της δια-κυβερνησημότητας:

• Περιγραφή και αποδοχή  της ισχύουσας εθνικής ενεργειακής πολιτικής και της πολιτικής για το κλίμα.

• Καθορισμός των πλάνων σε εθνικό επίπεδο για την προώθηση των στόχων και των προοπτικών για την ενέργεια και το κλίμα που θα εναρμονίζονται με τους αντίστοιχους  στόχους της Ενεργειακής Ένωσης με ορόσημο το 2030 και  προβολή στο 2050.

•Παρουσίαση ρεαλιστικών και  οριστικών κατευθύνσεων για την επιτυχία των στόχων και της ενεργειακής προοπτικής σε εθνικό επίπεδο που ταυτόχρονα θα αποτελούν και συνεισφορά, στους στόχους της Ενεργειακής Ένωσης, για το κλίμα και την ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε μέχρι το 2030, καθώς και την προώθηση των στόχων της ολοκλήρωσης και λειτουργίας του ευρωπαϊκού  διασυνδεδεμένου ενεργειακού συστήματος στην ηλεκτρική ενέργεια και στο φυσικό αέριο (Ενεργειακή Ένωση).

•Συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο των κρατών μελών που μπορούν να συμβάλλουν στην ισότιμη συμμετοχή για την ενοποίηση των περιφερειακών συστημάτων, τεχνικών συγκλίσεων, ανταλλαγή εμπειριών διαχείρισης συστημάτων μεταφοράς, λειτουργία χρηματιστηρίων στους διασυνοριακούς κόμβους, την στερέωση κοινών δράσεων και διαχείρισης των δικτύων και της ομαλής ροής ενέργειας, το συντονισμό των επί μέρους τοπικών οργάνων ρύθμισης, εποπτείας, ανταλλαγών ενέργειας, διαχείρισης και μεταφοράς  της ενέργειας.

• Αναγνώριση της συνεισφοράς και του συντονισμού των επί μέρους τομέων της οικονομίας  που σχετίζονται με τους ενεργειακούς στόχους, όπως μεταφορές, αγροτική πολιτική, Έρευνα και Ανανέωση δομών και επιλογών, σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο για την υλοποίηση των στόχων της ενεργειακής Ένωσης, της προστασίας του κλίματος και της παραγωγής ενέργειας χωρίς άνθρακα.

Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα μεγαλεπήβολο ενεργειακό σχέδιο, δύσκολα πραγματοποιήσιμο το οποίο  απαιτεί  ασφυκτικά  χρονοδιαγράμματα για  δράσεις, υψηλό συντονισμό και σύγκλιση ενεργειών σε εθνικό, περιφερειακό, ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο, πόρους και επενδύσεις, εκατοντάδες έργα κοινό ενδιαφέροντος, νέα ριζικά διαφορετική ενεργειακή διπλωματία προς τις χώρες παραγωγούς ενέργειας, στις χώρες διαμετακόμισης  ενέργειας και στις μεγάλες καταναλώτριες χώρες. Κυρίως ευνοϊκή εξέλιξη, επιτυχή ολοκλήρωση των εργασιών και λήψη σημαντικών αποφάσεων με μετρήσιμους στόχους  στην  επικείμενη Συνδιάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα.

Η παρατήρηση αυτή πρέπει να ενσωματωθεί στο σχέδιο  της διακυβερνητικής πρότασης  ώστε να μην παραμείνει ως ένα επί πλέον κείμενο-ευχών, με πολύ μικρές πιθανότητες υλοποίησης του ενσωματωμένου σχεδίου που εμπεριέχει, ως  ενεργειακή πρόταση για το 2030 και 2050.