Δημοκρατικός Δρόμος για το Σοσιαλισμό

Η θεωρία του «Δημοκρατικού Δρόμου για το Σοσιαλισμό» είναι ίσως , σε ευρωπαϊκό επίπεδο η σημαντικότερη ριζοσπαστική θεώρηση που μας κληροδότησε, το πάλαι ποτέ ευρωκομμουνιστικό κίνημα. Μετά από πενήντα και πλέον δεκαετίες, κυρίως μετά τις συγκλονιστικές εξελίξεις της κατάρρευσης του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως τον απεκάλεσαν οι πρωτεργάτες του αφού ήταν ο μοναδικός σοσιαλισμός που υπήρξε ποτέ, δεν έχει ακόμη παρουσιαστεί μια ανάλογη ριζοσπαστική, θεωρητική άποψη  συγκροτημένη και συγκεκριμένη για το όραμα του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία. Όποιος επομένως εξαγγέλλει «σοσιαλιστική προοπτική» με τη μορφή  γενικόλογων συνθημάτων, απλώς γελοιοποιεί μια πολύ σπουδαία υπόθεση.

Ο όρος σοσιαλισμός και δίπλα του η φράση «με δημοκρατία και ελευθερία» τεκμηριώνουν την σοβαρή εκτίμηση ότι η λέξη σοσιαλισμός και οι συνακόλουθες λέξεις δημοκρατία και ελευθερία, αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι δηλαδή αδιαίρετες, δεν χωρίζονται και συγκροτούν ένα ενιαίο οραματικό πεδίο, που αποτελεί ότι πιο επαναστατικό, ριζοσπαστικό έχει να επιδείξει διαχρονικά το ευρωπαϊκό μαρξιστικό και κομμουνιστικό κίνημα, που παραμένει αναντικατάστατο, επίκαιρο διαχρονικά, οριοθετημένο από τα δογματικά και ανελεύθερα στίγματα της πρώην μαρξιστικής-λελινιστικής κομμουνιστικής Αριστεράς, που σύντομα μεταλλάχθηκε στο σταλινικό εξάμβλωμα.

Είναι εύλογο ότι το όραμα αυτό στις σημερινές συνθήκες του νεοφιλελεύθερου χρηματοοικονομικού αφηγήματος και της εγκατάλειψης των στοιχειωδών δημοκρατικών ελευθεριών που ηγεμονεύει στο ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό, ο Δημοκρατικός Δρόμος για το Σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, φαντάζει από τη μία εξωπραγματικός και υπερφίαλος και από την άλλη ρεφορμιστικός και συστημικά ευάλωτος.  Άρα δεν εναρμονίζεται με τις επιδιώξεις τις κάθε λογής «Ανατρεπτικής Αριστεράς» και για αυτό είναι «εν πολλοίς» εξοβελισμένος και εκτός πραγματικότητας.

Αξίζει όμως να επιχειρηθεί μια σε βάθος εκτίμηση για το ποιος είναι αυτός ο Δημοκρατικός Δρόμος για το Σοσιαλισμό.

Είναι μήπως ένα αφήγημα που οδηγεί  την Αριστερά στην ενσωμάτωση στο σύστημα;

Μήπως είναι μια ανεδαφική ουτοπία χωρίς ανατρεπτικό αντίκρισμα αλλά ήπια ρεφορμιστική προσαρμογή στον καπιταλισμό;

Η Μαρξιστική εμπειρία

Η εμπειρία τριών αιώνων καπιταλισμού που ανέδειξε και ξεγύμνωσε ο Μαρξ, μας έχει κληροδοτήσει θεωρητικά τεκμηριωμένη άποψη για την αποκρουστική βαρβαρότητα του συστήματος αλλά και μερικές κατακτήσεις του κινήματος, που συνόδευσαν τον καπιταλισμό στο διάβα του, οι οποίες είναι αξιοποιήσιμες και για το όραμα της Αριστεράς. Τους αγώνες για την ελευθερία, τη δημοκρατία, τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, τα ιστορικά και τα νέα κινήματα, το φεμινισμό, την επιστημονική, πολιτιστική και αντιρατσιστική πρόοδο, την προστασία του περιβάλλοντος, την ευμάρεια, σε πολλές περιοχές του πλανήτη, που σήμερα εκτείνονται πέραν του Βορρά και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Την σύγχρονη αντισυστημική επικοινωνία των Μέσων Ενημέρωσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τη συμβολή της ψηφιακής επανάστασης, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η δημοσιοποίηση των μεγάλων αντιφάσεων που μαστίζουν το σύστημα (βλέπε αραβική άνοιξη). Όπως ένα άλλο  παράδειγμα, μια κρίσιμη πλευρά της διαχείρισης του συστήματος, που επισήμαναν και περιέγραψαν προσφάτως, ένας διακεκριμένος Ευρωπαίος Οικονομολόγος ο Slavoi Zizek και η γνωστή δημοσιογράφος Naomi Klein, που τεκμηρίωσαν με αδιαμφισβήτητο τρόπο,  ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί «τη μεγαλύτερη αποτυχία του καπιταλισμού της αγοράς στην Ιστορία», που προφανώς αποτελεί μια γνήσια επαναστατική παρέμβαση, που την ενστερνίστηκαν μαζικά, δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη, χωρίς να επιστρατευθούν οράματα και ιδεολογίες.

Είναι επίσης αυτονόητο ότι η απογοήτευση των αριστερών στις σημερινές συνθήκες πηγάζει από το γεγονός, ότι η επίθεση του σύγχρονου χρηματοοικονομικού καπιταλισμού, είναι τέτοια που δύσκολα κανείς μπορεί να διατηρήσει την πίστη του, ότι ένα αριστερό όραμα μπορεί να συνδυαστεί με δημοκρατικό δρόμο. Κραυγαλέο παράδειγμα η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2008, με την οποία γίναμε μάρτυρες ενός καπιταλισμού, που μόλις και μετά βίας κατόρθωσε να κρατήσει ανοιχτά τα μηχανήματα ανάληψης μετρητών των Τραπεζών στις μητροπόλεις του, εγκατέλειψε ταχέως το νεοφιλελεύθερο αφήγημα, υιοθέτησε αναγκαστικά τον ξεχασμένο «χυδαίο κρατισμό» για να διασώσει τα τραπεζικά συστήματά του, και επέστεψε στο όραμά του μόλις φόρτωσε τα χρέη των Τραπεζών στους λαούς των ανεπτυγμένων χωρών (Αμερικής και Ευρώπης). Γεγονός που εξηγείται με τη δυνατότητα του συστήματος να αξιοποιεί τους μηχανισμούς που έχει διαμορφώσει, ακριβώς γιατί βρίσκεται στην εξουσία και διαθέτει περισσότερα μέσα παρέμβασης από την Αριστερά. Μια σκληρή γεύση πήρε και ο ελληνικός λαός, που όταν εκφράστηκε ελεύθερα με το πρόσφατο δημοψήφισμα που πραγματοποίησε ο ΣΥΡΙΖΑ, τιμωρήθηκε για αυτό,  με το κλείσιμο των μηχανημάτων ανάληψης χρημάτων.

Τι μπορεί να κάνει η Αριστερά.

Στην απέναντι όχθη η Αριστερά αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα από τα χτυπήματα που δέχεται και τις δικές της αντιφάσεις. Ο ίδιος ο Μαρξ δεν θεώρησε ποτέ ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τόσο αρνητικούς συσχετισμούς, ούτε υπό συνθήκες φτώχειας και εξαθλίωσης. Το ίδιο πίστευαν ο Λένιν και ο Τρότσκι. Δεν μπορείς να συγκρούεσαι με έντονα αρνητικούς συσχετισμούς, ούτε μπορείς να αναδιανείμεις τον πλούτο προς όφελος όλων, όταν δεν υπάρχει πλούτος προς διανομή. Ούτε επίσης να υπόσχεσαι ότι θα διασφαλίσεις ομαλή διακυβέρνηση μετά από μία κατάρρευση του συστήματος. Δεν μπορείς να καταργήσεις τις συγκρούσεις με τις κοινωνικές τάξεις υπό καθεστώς βιοτικών στερήσεων, αφού τα προβλήματα που θα προκύψουν με την αλλαγή του συστήματος δεν θα τις εξαλείψουν, ούτε το υπερβολικά ισχνό υλικό πλεόνασμα που θα διαθέτεις θα τις εξομαλύνουν. Στην Ελλάδα ήταν αρκετός ο χρόνος των επτά μηνών Αριστερά, για να συνειδητοποιήσουμε όλα αυτά.

Το μόνο που θα καταφέρεις θα είναι ένα «σοσιαλιστικοποιημένο» καθεστώς στερήσεων. Τόσο απλά. Το παράδειγμα του Υπαρκτού Σοσιαλισμού είναι πρόσφατο. Δεν άφησε πίσω του καμία κριτική σκέψη; Μήπως το ελληνικό παράδειγμα, πρώτη φορά Αριστερά είναι πιο διδακτικό;

Ακόμη οι Μαρξιστές και ο Λένιν ουδέποτε θεώρησαν ότι θα ήταν δυνατόν να πραγματωθεί ο σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα. Το κίνημα ή θα είναι διεθνές, τουλάχιστον ανεπτυγμένο σε μια ομάδα κρατών ή θα είναι ανεπαρκές και αδύναμο, αν όχι καταδικασμένο. Οι ιδεώδεις προδιαγραφές για την προώθηση του οράματος του σοσιαλισμού απαιτούν πριν από όλα, καλλιεργημένους πολίτες ειδικευμένους, μορφωμένους, πολιτικά συγκροτημένους όπως άλλωστε οραματιζόταν ο Λένιν για την επαναστατική προοπτική της Γερμανίας μετά την Ρωσία. Προϋποθέτουν ακμαίους δημοκρατικούς θεσμούς εξελιγμένη τεχνολογία, φωτισμένες φιλελεύθερες πολιτιστικές παραδόσεις, ταξικά συνειδητοποιημένη και όχι αλλοτριωμένη κοινωνία, πολίτες,  άνδρες με παπούτσια και γυναίκες με νάιλον  κάλτσες και όχι ξυπόλητους. Ή αν δεν έχουν παπούτσια πρέπει να σπεύσουν να τους βοηθήσουν κάποιοι αρκετά εύποροι γείτονες, που συμμερίζονται τις ιδέες τους ή θα εκφράζουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους. Στις μέρες μας θα χρειαστεί και ολίγη βενζίνη για τις μετακινήσεις. Αυτό ήταν το όραμα του Λένιν, επαναλαμβάνω, για την εξάπλωση της επανάστασης στην προηγμένη Γερμανία.

Επομένως η οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι ανέφικτη υπό δυσμενείς υλικές   συνθήκες. Αλλά και χωρίς επαρκείς υλικούς πόρους, πολιτική και πολιτιστική ανάταση, η οικοδόμηση σοσιαλιστικού καθεστώτος, όπως έδειξε η ζωή έχει την τάση να ακολουθεί στρεβλή πορεία, να ρέπει προς τον αυταρχισμό και να καταλήγει στην τερατώδη καρικατούρα του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, ως σταλινισμός. Τέλος αν οικοδομούσες ένα σοσιαλισμό υπό συνθήκες ευμάρειας και ποιότητας ζωής, πως θα μπορούσες, όπως επισημαίνει η  σύγχρονη μαρξιστική σκέψη, να έχεις μια ταξική ανεπτυγμένη και πολυσύνθετη κοινωνία και μια σύγχρονη οικονομία τεχνολογικά αναβαθμισμένη χωρίς αγορές; Είναι αυτονόητο ότι οι αγορές θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν και σε μια σοσιαλιστική οικονομία, με τον λεγόμενο «σοσιαλισμό της αγοράς» ενσωματωμένο στο δημοκρατικό σοσιαλισμό με ελευθερίες και όχι με καταναγκασμούς, έστω και αν οραματίζεται ένα μέλλον στο οποίο τα μέσα παραγωγής θα ανήκουν στην κοινωνία. Άλλωστε είναι δυνατόν τότε και άλλοι αυτοδιοικούμενου συνεταιρισμοί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους στις δημοκρατικά ρυθμισμένες και όχι ασύδοτες αγορές. Το ποιοτικό στοιχείο στον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό θα είναι η ρύθμιση και όχι ο κρατισμός.

Ο δρόμος μετάβασης

Είναι επίσης αυτονόητο ότι το όραμα του σοσιαλισμού δημοκρατία και ελευθερία δεν μπορεί να προωθηθεί αν δεν εξασφαλισθεί ο δρόμος μετάβασης. Ο οποίος δεν μπορεί να μοιάζει ούτε με τη δημοκρατία της Βαϊμάρης, ούτε με την εμφύλιοπολεμική Ελλάδα, ούτε με τη σημερινή  Ουκρανία.

Η σημερινή Ευρώπη μετά από δύο επαναστάσεις, δύο παγκόσμιους πολέμους έπαυσε να είναι σκοτεινή ήπειρος, ξεπέρασε τους άκρατους εθνικισμούς , κατέκτησε δομές κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας, γέννησε μια ένωση λαών και κρατών πέρασε έναν μεγάλο κύκλο νεοκεϋσιανής ευημερίας και σήμερα κινείται με ένα νεοφιλελεύθερο αφήγημα, που θα κάνει και αυτό το δικό του κύκλο. Η Ένωμένη Ευρώπη  με  τις δημοκρατικές παραδόσεις, τον πολιτισμό της και τiς δομές δημοκρατίας σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, έστω με τα ελλείμματά τους, αποτελεί συγκριτικά το ευνοϊκότερο περιβάλλον για κοινωνικές και πολικές αλλαγές, άρα δημοκρατικό δρόμο μετάβασης προς τον κοινωνικό μετασχηματισμό.

Όλα τα άλλα που ακούγονται, για αναχωρητισμούς,  για μοναχικούς δρόμους Grexit. για «αντικατάσταση» του νομίσματος και όχι αλλαγής του συστήματος, για άκρατους εθνοκεντρισμούς σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, για ανατροπές από τα πάνω εντός συνόρων με όχημα ένα στείρο κυβερνητισμό ή αυταρχικές επιδιώξεις  αποτελούν επικίνδυνους ακροβατισμούς,  αν όχι ανόητες φαντασιώσεις καιροσκόπων και δογματικών καταλοίπων της Αριστεράς και της ακροδεξιάς.

Ο Δημοκρατικός Δρόμος για το σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, όπως τον επεξεργάστηκαν και τον σχηματοποίησαν οι διανοητές της Ευρωπαϊκής Αριστεράς τον 20^ο αιώνα, είναι μια διαδικασία συνεχών πολιτικών και κοινωνικών αγώνων, συγκρούσεων, τομών και ρήξεων που σφυροκοπούν διαρκώς τα θεσμικά τοιχώματα του συστήματος,  μέχρι να τα ανατρέψουν. Ο δρόμος αυτός περνάει μέσα από την ενοποιημένη Ευρώπη των λαών.