Μη κυβερνητικοί οργανισμοί στην Ευρωπη

 

Ι. Γενικό θεσμικό πλαίσιο, αρχές και στόχοι των ΜΚΟ.

Το Μάρτιο του 2002 το Συμβούλιο της Ευρώπης (Στρασβούργο) μετά από μια σειρά πολυμερείς διασκέψεις καθόρισε τις «Θεμελιώδεις Αρχές» των ΜΚΟ στην Ευρώπη.

Στο προοίμιο των «Θεμελιωδών Αρχών» επισημαίνεται η σημασία και η αξία της συμβολής των ΜΚΟ στην ευρωπαϊκή κοινωνία, σχετικά με την προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την προστασία του περιβάλλοντος τον αθλητισμό, τη δημόσια υγεία και την εκπαίδευση, καθώς και στη διαμόρφωση «δημόσιας συνείδησης» για τις αξίες της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και στην υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Οι ΜΚΟ συμβάλλουν ακόμη στην επιδίωξη των αρχών και των στόχων που περιλαμβάνονται στο καταστατικό του Συμβουλίου της Ευρώπης και το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Η συμβολή των ΜΚΟ πραγματοποιείται με την εκπαίδευση, την επιμόρφωση, την κοινωνική παρέμβαση, τη διάδοση των προτύπων του Συμβουλίου της Ευρώπης, τη συμμετοχή σε επιτροπές ειδικών και ιδιαίτερα μέσω της συμβουλευτικής αρμοδιότητας που έχουν αποκτήσει στον οργανισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης περίπου 400 ΜΚΟ και στους θεσμούς της Ε.Ε.

Οι νόμοι επιτρέπουν στους ΜΚΟ, την απόκτηση νόμιμης προσωπικότητας για την αποτελεσματική ενάσκηση του δικαιώματος του «συναθροίζεσθε», του κατοχυρωμένου στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου και από το διεθνές και συνταγματικό δίκαιο, για την ανάδειξη της ζωτικότητας και του δικαιώματος δημόσιας έκφρασης των πολιτών σε μια χώρα. Οι δραστηριότητές τους αποτελούν ένδειξη του σεβασμού των αρχών του δημοκρατικού πλουραλισμού και της ελεύθερης  δημόσιας παρέμβασης των πολιτών.

Δεν υπάρχει γενικός ορισμός για τους ΜΚΟ στο διεθνές δίκαιο και ο όρος καλύπτει ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα οντοτήτων στα κράτη μέλη της Ευρώπης. Για αυτό η σφαίρα δράσης τους διαμορφώνεται επί τη βάσει κοινωνικών, περιβαλλοντικών και πολιτικών επιλογών και ποικίλει σημαντικά. Σε αυτές περιλαμβάνονται τόσο οι μικρές τοπικές οντότητες με λίγα μέλη, για παράδειγμα μια λέσχη για σκάκι σε ένα χωριό, καθώς και οι διεθνείς συλλογικότητες που είναι παγκοσμίως γνωστές και αφιερωμένες στην υπεράσπιση και στην προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Στις ευρύτερες συλλογικότητες εντάσσονται τα ισχυρά, παγκόσμιας εμβέλειας δίκτυα οργανώσεων, τα οποία ειδικεύονται στην ανθρωπιστική δράση (Ερυθρός Σταυρός, Γιατροί του κόσμου, Διεθνής Αμνηστία, Action Aid) ή στην προστασία του περιβάλλοντος (Green Peace, WWF). Βεβαίως υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις, διαφοροποιήσεις, ασάφειες και αμφισβητήσεις στην εκπροσώπηση και στην θεσμική αντιμετώπιση των πολυεθνικών κινημάτων που προβάλουν και διεκδικούν ευρύτερους στόχους σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.

Τα πολυεθνικού χαρακτήρα κινήματα με στόχο και κατεύθυνση αντικαπιταλιστική και αντί-νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία. Ξεκίνησαν από το Seatle και ακολούθησαν η Γένοβα, η Ουάσιγκτον, η Βαρκελώνη, οι Ευρωπορείες κ.α. Εμφανίστηκαν στη συνέχεια σε πιο συγκροτημένες οντότητες, όπως το Παγκόσμιο και το Ευρωπαϊκό κοινωνικό Φόρουμ, το Πόρτο Αλέγκρε και οι εθνικές εκδοχές του, καθώς και νεότερα, όπως το Occupy Wall street στις ΗΠΑ και το Alter Summit. Ο νομικός τους χαρακτήρας και η οντότητά τους δεν έχουν διευκρινιστεί και αντιμετωπίζονται από τα εθνικά κράτη και τις διεθνείς οργανώσεις με αδιαφανή και απροσδιόριστο τρόπο νομικά και θεσμικά.         

Κατά γενική διαπίστωση δεν περιλαμβάνονται στους ΜΚΟ τα συνδικαλιστικά σωματεία και οι θρησκευτικές αδελφότητες, χωρίς βεβαίως αυτά τα μορφώματα να εξαιρούνται ρητά από το πεδίο εφαρμογής τους. Πάντως δεν περιλαμβάνονται στις Θεμελιώδεις Αρχές των ΜΚΟ στην Ευρώπη. Τα πολιτικά κόμματα επίσης εξαιρούνται ρητά από τη σφαίρα των θεμελιωδών αρχών τους.

Ο βασικός χαρακτήρας των ΜΚΟ δεν είναι κερδοσκοπικός και οι περισσότερες έχουν ως κοινό σημείο αναφοράς την αυτοδιαχείρισή τους, την εθελοντική βάση και το γεγονός ότι δεν διανέμουν κέρδη. Τα έσοδά τους χρησιμοποιούνται για την επιδίωξη των στόχων τους.

Διαιρούνται σε άτυπουςς ΜΚΟ, χωρίς νομική προσωπικότητα και σε τυπικούς με νομική υπόσταση και πλαίσιο νομικών διατάξεων που καλύπτει τη λειτουργία τους. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες αποκτούν νομική προσωπικότητα με την ίδρυσή τους.

ΟΙ σκοποί τους που αναφέρονται στις θεμελιώδεις αρχές είναι κυρίως ενδεικτικοί  και όχι περιοριστικοί. Η μοναδική προϋπόθεση για την δραστηριότητά τους είναι ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας τους και η μόνη βασική αρχή που περιλαμβάνεται στις Θεμελιώδεις Αρχές τους, είναι η νομιμότητα των επιδιωκόμενων σκοπών και των χρησιμοποιουμένων μέσων.

Δεν είναι στους επιδιωκόμενους σκοπούς τους η μεταβολή των νόμων και η συμμετοχή τους σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, καθώς δραστηριότητες αυτού του τύπου έχουν προκαλέσει προσφυγές ενώπιον των Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Υπάρχουν στα περισσότερα κράτη εθνικές νομοθεσίες που κατοχυρώνουν την ελευθερία στην διεξαγωγή μη κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων και την ελευθερία συμμετοχής τους σε υπερκείμενες ενώσεις, Ομοσπονδίες και Συνομοσπονδίες.

Η νομική προσωπικότητά τους, η διαδικασία νομιμοποίησης τους, τα δικαίωμα αντιπροσώπευσής τους, η διαχείριση των πόρων της περιουσίας τους, τα αποθέματά τους, η λογοδοσία των πράξεών τους, η διαφάνεια και η εποπτεία τους και η σχέση τους με κρατικά η υπερεθνικά όργανα ρυθμίζονται με σχετικό νομικό πλαίσιο, που σχετίζεται με το βαθμό εξέλιξης της δημοκρατικής νομιμότητας σε κάθε χώρα.

Οι σχέσεις τους με τον επίσημο τομέα (Δημόσιο) αντιμετωπίζονται με την ίδρυση μηχανισμών διαλόγου και διαβούλευσης που έχουν παράδοση λειτουργίας στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Υπηρετούν κοινούς στόχους και την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα της κοινωνίας και την ικανοποίηση των αναγκών των μελών τους, πάντα όμως με αναφορά το δημόσιο συμφέρον ή το κοινωνικό όφελος. Είναι σαφές ότι αυτού του είδους η συμμετοχική δραστηριότητα  των ΜΚΟ είναι διαφορετική από εκείνη των κομμάτων.

Η διαβούλευση με τον επίσημο τομέα μπορεί να λάβει χώρα σε εθνικό, τοπικό η τομεακό επίπεδο και μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην προπαρασκευή της νομοθεσίας.

Η επικοινωνία τους με τις κοινωνίες των πολιτών και η κοινή δράση τους, αποτελούν τη βάση της ύπαρξής τους και της  αξιόπιστης παρουσίας τους.

ΙΙ. Χαρακτηριστικά, ρόλος και δραστηριότητες των ΜΚΟ

Ο τομέας των ΜΚΟ έχει συχνά περιγραφεί ως άκρως ποικιλόμορφος, ετερογενής και απαρτιζόμενος από οργανισμούς με πολύ διαφορετικούς στόχους, διάρθρωση και κίνητρα. Δεν μπορεί επομένως να βρεθεί κοινός καθορισμός του «Μη Κυβερνητικός Οργανισμός» και δεν μπορεί να βασιστεί σε νομικό ορισμό λόγω του εύρους και των μεγάλων αποκλίσεων που παρατηρούνται στο νομικό πλαίσιο που διέπει τη δραστηριότητά τους. Ένας ΜΚΟ μπορεί να έχει για παράδειγμα το νομικό καθεστώς φιλανθρωπικής οργάνωσης ή μη κερδοσκοπικής ένωσης, ή ιδρύματος  ή ακόμη και κοινωνικού κινήματος.

Το πλαίσιο που μπορούν να ενταχθούν διέπεται από κοινά χαρακτηριστικά που τους σηματοδοτούν.

1.Αποτελούν μη κερδοσκοπικές ενώσεις.

2.Είναι προαιρετικοί οργανισμοί και λειτουργούν κυρίως σε εθελοντική βάση, ορισμένοι διαθέτουν και υπαλληλικό προσωπικό.
3.Διαθέτουν τυπική ή άτυπη οντότητα  με καταστατική συγκρότηση και λειτουργία.
4.Είναι ανεξάρτητοι από κυβερνητικές και άλλες δημόσιες αρχές, από πολιτικά κόμματα και εμπορικές οργανώσεις.
5.Είναι αφιλοκερδείς όσον αφορά τους στόχους τους και το πεδίο δράσης τους είναι υπόλογο στα μέλη τους και στους χορηγούς τους. Στόχος τους η  ενεργός συμμετοχή στο δημόσιο βίο για θέματα που αφορούν το γενικό συμφέρον του πληθυσμού. Δεν επιδιώκουν την εξυπηρέτηση εμπορικών ή επαγγελματικών συμφερόντων των μελών τους.
6.Τα συνδικάτα και οι επαγγελματικές οργανώσεις κατά μια ευρύτερη ερμηνεία μπορούν να θεωρηθούν ως ΜΚΟ, άποψη που εγείρει αμφισβητήσεις.

ΙΙΙ. Ο ρόλος των ΜΚΟ στην Ευρώπη.

Είναι γεγονός πως η Ε.Ε κινείται μέσα στη δίνη μιας παραδοξότητας. Από τη μια πάσχει από το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα», αφού ο μέσος ευρωπαίος πολίτης αισθάνεται πως οι θεσμοί της Ε.Ε είναι αδιαφανείς και απόμακροι και από την άλλη το ευρωπαϊκό εγχείρημα μέχρι πρότινος πριν από την κρίση χρέους, φάνταζε ως επιτυχημένο θεσμικά, κοινωνικά και οικονομικά, με διεθνή αίγλη και κύρος. Το παράδοξο είναι ότι ενώ η Ένωση με βάση το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και δράσης της έχει προωθηθεί σημαντικά και έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της ζωής των ευρωπαίων πολιτών των κρατών – μελών της, οι ευρωπαίοι πολίτες άνδρες και γυναίκες αισθάνονται όλο και περισσότερο αποστασιοποιημένοι από αυτήν. Θεωρούν ότι σε σημαντικό βαθμό δεν μπορούν να επηρεάσουν τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων και να ασκήσουν κάποιου είδους επιρροή.

Για να αρθεί η παραδοξότητα αυτή χρειάζεται η οργανωμένη ευρωπαϊκή κοινωνία, οι ευρωπαίοι πολίτες, να συμμετάσχουν ενεργά στις διαδικασίες διαμόρφωσης  και λήψης των αποφάσεων. Το ρόλο αυτό  μπορεί να τον αναδείξουν οι ΜΚΟ ώστε να περιοριστεί ή και να εκλείψει με τη συμβολή τους το δημοκρατικό έλλειμμα. Με τη δυναμικότητα που πρέπει να τους χαρακτηρίζει οι ΜΚΟ μπορεί να αποτελέσουν τον πλέον κατάλληλο κοινωνικό μηχανισμό που θα φέρει δυναμικά και αποτελεσματικά τους πολίτες σε διάλογο αλλά και αντιπαράθεση με την θεσμοθετημένη κεντρική εξουσία. Ενδεικτικά θα  αναφερθούν τρεις κατηγορίες παρεμβάσεων των ΜΚΟ.

√ Να κατευθύνουν το ενδιαφέρον των πολιτών στα θέματα που απασχολούν τη διεθνή κοινότητα και να ενθαρρύνουν το διάλογο και την κρητική, δημιουργώντας ένα «δημόσιο χώρο» και ενθαρρύνοντας τους υποστηριχτές τους και τα  μέλη τους να συμμετέχουν ενεργά σε αυτόν, για την προώθηση των στόχων και των προτάσεών τους.

√ Οι οργανωμένες δυνάμεις των πολιτών μέσα από τους ΜΚΟ μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες και δίοδοι αντιπροσώπευσης προς την κοινωνία των πολιτών και να επηρεάσουν πολιτικές διεργασίες και εξελίξεις μέσα από τις κοινωνικοπολιτικές δράσεις τους.

√ Μακροπρόθεσμα η δράση των ΜΚΟ που αναπτύσσεται με βάση κοινές προτεραιότητες και αξίες οικουμενικού χαρακτήρα, που υπερβαίνουν τα σύνορα των κρατών – μελών, μπορεί να διαμορφώσουν και να σηματοδοτήσουν συνθήκες «μετα-εθνικής δημοκρατίας» στην οποία η αλληλεγγύη και η κοινωνική συνοχή και η ευημερία, θα αποτελούν κοινές αξίες και στόχους πέρα από τα εθνικά όρια.

IV Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεμελιώνεται, σύμφωνα με τις συνθήκες της, στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών και τους κανόνες δικαίου, αρχές κοινές σε όλα τα κράτη μέλη. Το δικαίωμα των ευρωπαίων πολιτών να δημιουργούν ενώσεις για την επιδίωξη κοινού σκοπού αποτελεί θεμελιώδη ελευθερία σε μια πραγματική δημοκρατία.

Η συμμετοχή στην  Ένωση παρέχει την ευκαιρία στους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά με νέους τρόπους πέραν και συμπληρωματικά με τη συμμετοχή τους σε πολιτικά κόμματα ή συνδικάτα. Ολοένα και περισσότεροι ΜΚΟ αναγνωρίζονται ως σημαντικά στοιχεία της κοινωνίας των πολιτών και ως παρέχοντες σημαντική υποστήριξη στο δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης.

Οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί τους λαμβάνουν όλο και περισσότερο υπόψη και τους συμπεριλαμβάνουν στις διαδικασίες χάραξης πολιτικών και λήψης αποφάσεων.

Ενθαρρύνοντας τους ΜΚΟ, να δραστηριοποιούνται από κοινού και να επιτυγχάνουν κοινούς στόχους, συμβάλλουν στη δημιουργία των ευρωπαϊκών δικτύων ΜΚΟ που συμμετέχουν καθοριστικά στη δημιουργία «Ευρωπαϊκής κοινής γνώμης» που θεωρείται ως προαπαιτούμενο για τη δημιουργία αληθινής ευρωπαϊκής οντότητας.

V. Σχέσεις με τον επίσημο ευρωπαϊκό τομέα.

Οι σχέσεις των ΜΚΟ με τον επίσημο τομέα συνοψίζεται:

• Στην προώθηση της ανάπτυξης του κοινωνικού διαλόγου. Διάλογος /συζητήσεις και διαβούλευση, με αντιπροσώπους των ΜΚΟ στο πλαίσιο της διαμόρφωσης πολιτικών

• Στην παροχή εμπειριών και γνώμης από τους ΜΚΟ προς τα κοινοτικά όργανα και θεσμούς. Η συνεργασία με τους ΜΚΟ αναπτύσσεται σε τομείς κοινών πολιτικών της Ένωσης, το περιβάλλον, τις κοινωνικές υποθέσεις, την ανθρωπιστική βοήθεια, το εμπόριο και τη συμβολή στην ανάπτυξη.

• Στον διάλογο και τη διαβούλευση. Ο διάλογος και η διαβούλευση  μεταξύ των ΜΚΟ και του επίσημου τομέα της Ε.Ε πρέπει να ενσωματωθούν  θεσμικά στο πλαίσιο της διαδικασίας αποφάσεων των Ευρωπαϊκών οργάνων. Ήδη πολλά ευρωπαϊκά όργανα και ιδιαίτερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, και η Επιτροπή Περιφερειών έχουν ισχυρή παράδοση στενών επαφών με τους ΜΚΟ. Βεβαίως τα αποτελέσματα αυτών των επαφών δεν είναι ικανοποιητικά κυρίως γιατί δεν παίρνονται συγκεκριμένες αποφάσεις.

Πάντως η έγκαιρη διαβούλευση των θεσμικών οργάνων με όλους τους φορείς συμφερόντων που εκφράζονται και από τους ΜΚΟ στο αρχικό στάδιο της διαμόρφωσης πολιτικής αποτελεί ολοένα και περισσότερο πεδίο πρακτικής και αξιόπιστης διαβούλευσης. Ιδιαίτερα στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πριν να προτείνει νομοθετικά μέτρα, προκειμένου να βελτιώσει το σχεδιασμό πολιτικής και να αυξήσει την αποτελεσματικότητα της. Υπάρχουν τομείς στους οποίους υπάρχει πολιτική /τυπική δέσμευση διαβούλευσης με τους ΜΚΟ ή ομάδες ΜΚΟ, για ιδιαίτερα θέματα κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Υπάρχουν ακόμη τομείς που οι ΜΚΟ συμμετέχουν ως μέλη ή παρατηρητές σε συμβουλευτικές ομάδες /επιτροπές με καθορισμένες διαδικασίες.

• Σημαντικά στοιχεία για το κύρος και τη βαρύτητα των ΜΚΟ και των ενώσεων ΜΚΟ, είναι η αξιοπιστία, η αντιπροσωπευτικότητα και η συμμετοχή τους σε συνθήκες έγκυρης και έγκαιρης νομιμοποίησής τους, για να είναι αξιόπιστος και αμοιβαία επωφελής ο διάλογος και η διαβούλευση. Στο πλαίσιο της εφαρμογής από την Ε.Ε της αρχής της «ανοικτής διοίκησης» χρειάζεται σχεδιασμός, υψηλό επίπεδο δέσμευσης από όλους τους συμμετέχοντες στις διαδικασίες, πλαίσιο αρχών για τη διαμόρφωση και τη λειτουργία ενός διαρθρωμένου, αποτελεσματικού και αξιοποιήσιμου διαλόγου με τους ΜΚΟ, που θα πρέπει να τηρείται από όλο τον επίσημο τομέα της Ένωσης. Δυστυχώς τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα υστερούν σχετικά με την εφαρμογή του πλαισίου αρχών.

Προϋπόθεση σημαντική είναι και η αξιόπιστη συμμετοχή των κάθε είδους αντιπροσωπειών των κρατών μελών και των εθνικών ΜΚΟ,  σε όλους τους τομείς. Σύμφωνα άλλωστε με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, τα κράτη μέλη υποτίθεται ότι έχουν επιτύχει στο εσωτερικό τους, τη σταθερότητα των θεσμών, τους κανόνες δικαίου, τη γνήσια και διαφανή εκπροσώπηση, την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των ίσων ευκαιριών, το σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων, την θεσμική ανέλιξη των ΜΚΟ, ώστε να συμβάλλουν σημαντικά  στην ανάπτυξη της δημοκρατίας και στην αναβάθμιση του ρόλου  της κοινωνίας των πολιτών.                  

VI. Εκτιμήσεις και συμπεράσματα.

Οι αποφάσεις που λαμβάνονται στην Ε.Ε προφανώς καθορίζουν τις ζωές όλων μας για τις επόμενες δεκαετίες. Για αυτό τον λόγο οι ευρωπαίοι πολίτες δικαιούνται να γνωρίζουν και να συμμετέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό στη λήψη των αποφάσεων.

Η Ευρώπη χτίστηκε με όρους αλληλεγγύης και οι πολίτες της θέλουν μια Ένωση ικανή να  αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα σημερινά προβλήματα και την ανασφάλεια που προκαλεί η κρίση και η στασιμότητα, επαναφέροντας την Ευρώπη και τα κράτη μέλη της χωριστά στο δρόμο της ανάπτυξης, στην αντιμετώπιση της φτώχειας της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού που πλήττουν με σφοδρότητα τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Σε μια αλληλοεξαρτώμενη Ευρώπη έχει γίνει φανερό ότι καμία χώρα δεν μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει την ευημερία και την ανάπτυξη.

Ο πανικός και η αγωνία, για την αντιμετώπιση του σκληρού εξωτερικού ανταγωνισμού που αντιμετωπίζει η Ε.Ε, με συνέπειες, την  απώλεια οικονομικών πόρων, θέσεων απασχόλησης και απώλεια μεριδίου των αγορών, δεν καλύπτονται με μονεταριστικές πολιτικές και λιτότητα. Η ηγεμονία των ΗΠΑ και των αναπτυσσόμενων χωρών Κίνας, Ινδίας κ.α στο πεδίο του διεθνούς ανταγωνισμού, επιβάλλει ριζικά διαφορετική πολιτική που θα αναμορφώσει το ρόλο και την παρέμβαση της Ευρώπης στο διεθνές σκηνικό, όχι βεβαίως από μεμονωμένα εθνικά κράτη αλλά ως ενιαίο σύνολο με επεξεργασμένη και αποτελεσματική ενωσιακή πολιτική. Η πολιτική αυτή όπως ανέδειξε η κρίση χρέους, προϋποθέτει θεσμική αναβάθμιση της Ένωσης, κοινωνική συναίνεση των ευρωπαϊκών κοινωνιών, υψηλού δημοκρατικού επιπέδου συμμετοχικές διαδικασίες.    

Στις συνθήκες των μεγάλων προκλήσεων και της διαφαινόμενης μεγαλύτερης οικονομικής εξάρτησης των κρατών από την παγκοσμιοποιούμενη οικονομία, πολύ λίγες χώρες στον πλανήτη, που μετρούνται στα δάκτυλα της μιας χειρός, έχουν επηρεαστεί και επιλέξει το μοναχικό δρόμο (Βόρεια Κορέα και κάποιες Αφρικανικές χώρες).  Η Ευρώπη ως μια ενιαία και διαμορφωτική οντότητα, θα πρέπει να υιοθετήσει μια ριζικά διαφορετική πολιτική με ενιαία, πλήρη και πολυδιάστατη ικανότητα δράσης σε παγκόσμιο επίπεδο σε όλους τους τομείς,  που όμως δεν θα στηρίζεται στο μονεταρισμό και στο αποτυχημένο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα της λιτότητας.

Αναλόγως και σε επίπεδο κρατών, στις πολύ δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν, ή σε συνθήκες κρίσεων, που επικρατούν πολιτικές λιτότητας και ανοχής της επικυριαρχίας των μεγάλων συμφερόντων, οι κοινωνίες των πολιτών, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και οι πολιτικές οργανώσεις πέραν των κομμάτων που αποτελούν τη βάση ανάδειξης των ΜΚΟ θα πρέπει να αναλάβουν  ρόλο  και δράσεις και να επιβάλλουν  φρένο στις προσπάθειες απόλυτης κυριαρχίας και αυταρχικών πρακτικών διακυβέρνησης της κάθε κρατικής εξουσίας,

Στην Ε.Ε η οποία ελέγχεται για «έλλειμμα δημοκρατίας» από τους ευρωπαίους πολίτες,  διατηρείται το συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με όλες τις άλλες  περιοχές του κόσμου να διατηρείται ανοιχτός ο  δρόμος για την θεσμική ανέλιξη και παρέμβαση των ΜΚΟ και μέσω αυτών της κοινωνίας των πολιτών.