Οικονομία της Ενημέρωσης

 

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας(ΜΜΕ) δημόσια και εμπορικά και η Κοινωνική Δικτύωση (διαδίκτυο), συγκροτούν το σύγχρονο διεθνές και εγχώριο επικοινωνιακό πεδίο και διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στη λειτουργία και ανάπτυξη των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών, ασκούν σοβαρή επιρροή στη διαμόρφωση ιδεολογικών, γεωπολιτικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών ανακατατάξεων, συγκρούσεων και συσχετισμών ανά τον κόσμο.

Παρεμβαίνουν με τεράστια επικοινωνιακή ισχύ σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, στην οικονομία, στον πολιτισμό, στην πολιτική, στην οργάνωση των κοινωνιών, στο περιβάλλον και προσφάτως σε κοινωνικές ανατροπές ανεξαρτήτως αποτελέσματος όπως για παράδειγμα η Αραβική Άνοιξη.

Διαμορφώνουν νέα πρότυπα και αξίες με θετικό και αρνητικό τρόπο. Επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, με  τις επιλογές των γεγονότων, με την “αξιολογική” χρήση και την αναπαραγωγή ασύλληπτων πληροφοριών, κειμένων και εικόνων, που διευκολύνουν και καθιστούν τα γεγονότα και τις εικόνες κατανοητές και αποδεκτές.  

Επιβάλλουν κατ‘ αυτόν τον τρόπο έννοιες, αντιλήψεις και πρότυπα, συμβάλλουν στη συγκρότηση κοινωνικών, καταναλωτικών, οικονομικών εθνικιστικών κατηγοριών και άλλων ιδιαιτερων ρευμάτων, τελικώς καθορίζουν όχι μόνο αυτό που βλέπουμε από τον κόσμο αλλά και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, αυτό που σηματοδοτήθηκε με την γνωστή φράση εικονική πραγματικότητα. Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή στην οποία οι κλασσικές νέο-αποικιακές πρακτικές χειραγώγησης της κοινής γνώμης μοιάζουν με ασήμαντα επεισόδια.

Οικονομία της Ενημέρωσης

Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, ευνόησαν από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, τη δημιουργία της οπτικοακουστικής βιομηχανίας, ενώ η ψηφιακή τεχνολογία μαζί με το διαδίκτυο, σηματοδότησαν ένα ποιοτικό άλμα στο πεδίο της τεχνολογικής σύγκλισης και συνετέλεσαν στην εκτίναξη στα ύψη της οπτικοακουστικής βιομηχανίας. Σήμερα η οπτικοακουστική βιομηχανία ασκεί σοβαρή επιρροή στη διαμόρφωση, μετάδοση, ανάπτυξη και οικοδόμηση πολιτισμικών ταυτοτήτων, νέων επικοινωνιακών δυνατοτήτων, κοινωνικών και παραγωγικών προτύπων. Ιδιαίτερα επηρεάζει τους νέους και τα παιδιά.

Η Ουνέσκο σε εκθέσεις της, για την παγκόσμια επικοινωνία έχει επισημάνει στο πρόσφατο παρελθόν:

«Ο παράγοντας που περισσότερο από κάθε άλλον άλλαξε την οικονομική βάση των Μέσων Ενημέρωσης (ΜΜΕ), ήταν η συνένωση των επιχειρήσεων του τομέα των μέσων ενημέρωσης, με άλλους τομείς της βιομηχανίας των νέων τεχνολογιών, μέσω μιας διαδικασίας ανορθολογισμού και συγκέντρωσης, την οποία ακολούθησαν στην πλειονότητά τους οι μεγάλες εταιρείες, οι κοινοπραξίες και οι πολυεθνικές. Στους κόλπους αυτού του σύγχρονου μηχανισμού βρίσκονται τα ίδια τα ΜΜΕ, δηλαδή η βιομηχανία του περιεχομένου της ενημέρωσης, η βιομηχανία των υπηρεσιών, που επεξεργάζεται και μεταδίδει την ενημέρωση και η βιομηχανία του τεχνολογικού εξοπλισμού. Όλοι αυτοί οι τομείς εντάσσονται όλο και περισσότερο σε μια οικονομία της ενημέρωσης η οποία γίνεται σταδιακά παγκόσμια οικονομία».

Την ίδια ώρα η ευρωπαϊκή και η διεθνής επιστημονική κοινότητα, με μελέτες και επιστημονικά άρθρα, διαπιστώνουν ότι οι νέες τεχνολογίες και οι υποδομές τους, μετασχηματίζουν ριζικά το σύνολο ή μέρος των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις έχουν εισβάλλει στον τομέα της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης, προσφέροντας όλο και περισσότερα παιδαγωγικά εργαλεία και οπτικοακουστικά βοηθήματα. Στις κοινωνίες μας δεν είναι πλέον δύσκολο να φανταστούμε τη στιγμή που η κατάρτιση των προγραμμάτων, η παιδαγωγική έκφραση τους και οι πρακτικές ερμηνείες τους, θα αποφεύγουν τις παραδοσιακές οργανωτικές αρχές, τους υπεύθυνους εκπαίδευσης ακόμη και τους εκπαιδευτικούς.

Η λειτουργία του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος εκτοξεύτηκε στο ζενίθ της παραγωγικότητάς της, παρασύροντας το διεθνές τραπεζικό σύστημα και πολλά αναπτυγμένα κράτη στη δημοσιονομική  καταστροφή, με τη συμβολή του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφορικής.

Η πρωτοφανής συγκέντρωση γνώσης, ικανότητας δράσης, ταχύρρυθμης και ανεξέλεγκτης μεγέθυνσης σε πολλούς τομείς, ενισχύεται διαρκώς με την απίστευτη συλλογή πληροφοριών από τους δορυφόρους και τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα, τα οποία διαβρώνουν σε όλους τους τομείς τις εξουσίες των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών, ελέγχουν και διαχειρίζονται τα παγκόσμια προσωπικά δεδομένα, προκαλούν διεθνή και εθνικά γεγονότα και οικονομικές και διεθνείς  εξελίξεις, τις οποίες εθνικά και διεθνή κέντρα εξουσίας είναι ανίκανα να ελέγξουν.

Η εικονική πραγματικότητα και οι παραμορφωτικές επικοινωνιακές συνθήκες που ενοχλούν σε εθνικό επίπεδο, φαντάζουν ως παιδικά αθύρματα μπροστά στις παγκόσμιες επικοινωνιακές παρεμβάσεις σε οικονομικό, πολιτισμικό, γεωπολιτικό  ακόμη και στρατιωτικό επίπεδο.

Το νέο εικονικό περιβάλλον, εσωτερικό και διεθνές, στηρίζει τεράστια οικονομικά συμφέροντα πολυεθνικών επιχειρήσεων. Δημοσιογράφοι υπηρετούν τα συστημικά επικοινωνιακά μέσα ενημέρωσης, λειτουργούν ως επικοινωνιακοί μεταφορείς και καταναλωτικοί σπόνσορες. Εκρηκτικές επικοινωνιακές παρεμβάσεις ιστοσελίδων της κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν ανατροπές και διεθνή προβλήματα. Προβάλλονται και αναπαράγονται κείμενα, δεδομένα, εικόνες και ήχος, με απλουστευμένο και κατευθυνόμενο τρόπο, υποβαθμίζοντας τις δημοσιογραφικές αξίες της αντικειμενικότητας, της εγκυρότητας και της διασταύρωσης των γεγονότων, αναδεικνύοντας πρότυπα συντηρητικής ή ανατρεπτικής πολιτικής και πολιτιστικής διαχείρισης και μαζικής κατανάλωσης. Δημιουργούνται θύλακες κατευθυνόμενης διαφήμισης και υποβαθμισμένων επικοινωνιακών, πολιτισμικών και πολιτικών αξιών. Στο πολύμορφο και πολυδιάστατο αυτό επικοινωνιακό πεδίο ασκεί ηγεμονία ένα σύστημα διαπλοκής και διαμεσολάβησης που διεισδύει μεταξύ των ΜΜΕ, των κρατικών εξουσιών και των πανίσχυρων αγορών και κατευθύνει στα πλαίσια της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής και επικοινωνιακής δραστηριότητας, την ενιαία σκέψη του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος, που ασκεί σήμερα ηγεμονία στην «πολιτισμένη» και στην αναπτυσσόμενη ανθρωπότητα. Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ανέδειξε ανάγλυφα αυτό το μείζον πρόβλημα.

Μοναδικό πεδίο στην κυριολεξία, αντίστασης στη λαίλαπα αυτή, μπορεί να αποδειχτεί, ο πολιτισμός και η γνώση, που δεν μπορούν όμως να αναπτυχθούν ελεύθερα,  αν δεν υπάρχει ένα δημόσιο σύστημα επικοινωνίας, υπό την εποπτεία και τον έλεγχο της κοινωνίας (ΕΡΤ ΑΕ). Στην Ευρώπη διατηρείται ακόμη και σήμερα μια τέτοια προοπτική. Υποστηρίζεται σταθερά η επιλογή της ανάδειξης του δημόσιου επικοινωνιακού συστήματος που προωθείται και από το ενωσιακό θεσμικό πλαίσιο με το πρωτόκολλο N^o 32 της Συνθήκης της Ε.Ε. Για τη διασφάλιση του κεκτημένου διττού (δημόσιου και εμπορικού) ευρωπαϊκού επικοινωνιακού πεδίου στην Ευρώπη. Τα δημόσια Μ.Μ.Ε, τα δημοσιογραφικά εγχειρήματα γνώμης και η κοινωνική δικτύωση, πρέπει να είναι αδέσμευτα με τη στήριξη της Πολιτείας, στην εποχή του ανελέητου ανταγωνισμού και της άκρατης εμπορευματοποίησης της επικοινωνίας από τα εμπορικά μέσα. Ο ρόλος της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης –και όχι μόνον αυτής- μπορεί να διασφαλίσει με όρους ελεύθερης και ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, η οποία δύσκολα ευδοκιμεί στα εμπορικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα, την αντικειμενική ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία στα ηλεκτρονικά μέσα με αξιακά προτάγματα που καθορίζει το Σύνταγμα της χώρας (Άρθρα 14 και  15 του Συντάγματος) για  την παιδεία, τον πολιτισμό, την τέχνη, την οικολογία, την ισότητα των φύλων, τη νεολαία, την πολιτική, την επιστήμη. Μόνο τα δημόσια οπτικοακουστικά μέσα συνεπικουρούμενα και από τι διαδίκτυο, μπορούν υπό προϋποθέσεις, να στηρίξουν την πολυφωνία, να σεβαστούν τη διαφορετικότητα, τις μειονότητες, τα κινήματα πολιτών, τις δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας.

Το κρίσιμο ερώτημα που αναδύεται από τη νέα πραγματικότητα είναι, αν η έκρηξη αυτή θα αντιμετωπίσει κοινωνική αντίσταση και η ίδια η κοινωνία θα διεκδικήσει  με τη συμβολή  των πνευματικών ανθρώπων και των πολιτών ανδρών και γυναικών, την αυτονομία των Επικοινωνιών, ιδιαίτερα της ενημέρωσης μέσω ενός δημόσιου συστήματος επικοινωνίας και του διαδικτύου που από τη συγκρότησή του, επιβάλλει συνθήκες κοινωνικής δικτύωσης και ανεξάρτητης επικοινωνίας, υπό τον έλεγχο των πολιτών και των κοινωνικών και επιστημονικών φορέων, έναντι των κρατικών εξουσιών αλλά και των μεγάλων ομάδων επιχειρηματικών συμφερόντων, που διεκδικούν στο πλαίσιο του ελεύθερου ανταγωνισμού και της διαχείρισης των νέων τεχνολογιών, στις νέες παραγωγικές , κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, τη μερίδα του λέοντος και τον έλεγχο των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων με όρους αγοράς, άκρατου καταναλωτισμού, πολιτιστικής ένδειας και κατευθυνόμενης ενημέρωσης.