Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές μια νέα πρόκληση

   

 

Ως καταιγίδα έχει ενσκήψει, ο έντονος κλυδωνισμός του κράτους δημοκρατικών εγγυήσεων, δικαιωμάτων και ελευθεριών, από την σκληροπυρηνική νεοφιλελεύθερη  πολιτική καταιγίδα της τρικομματικής  και σήμερα δικομματικής  συγκυβέρνησης της Ν.Δ, ΠΑΣΟΚ. Προσφάτως έχει καταγραφεί ένα ακόμη θύμα του περίφημου «κράτους δικαίου» δίπλα στην πολιτική οικονομική, κοινωνική,  ισοπέδωση, οι  ανεξάρτητες διοικητικές αρχές.

          Οι αρχές αυτές, αποτελούν ως γνωστόν, σύγχρονες θεσμικές μορφές, που υποτίθεται ότι λειτουργούν μεταξύ του κράτους και των αγορών, για να ασκούν εποπτεία, ρύθμιση ή έλεγχο, σε κρίσιμους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, στους οποίους αμφισβητείται έντονα, από την κοινωνία των πολιτών, από οικονομικά ή συντεχνειακά συμφέροντα,  η κάθε αδιαφανής ή ιδιοτελής  κρατική παρέμβαση και οι αθέμιτες οικονομικές  πρακτικές  των επιχειρήσεων και των παντός είδους συμφερόντων (π.χ νταβατζήδες) που κατέχουν δεσπόζουσα θέση στους τομείς αυτούς.

         Η απεξάρτησή τους από την εκτελεστική εξουσία αποτελεί όρο και βασική προϋπόθεση, για την εκπλήρωση της αποστολής τους.

          Επειδή όμως καμία εξουσία ή αρχή σε ένα δημοκρατικό κράτος δεν μπορεί και δεν πρέπει  να είναι απαλλαγμένη από το δημόσιο δημοκρατικό έλεγχο, οι ανεξάρτητες αρχές, πρέπει να λογοδοτούν και να ελέγχονται απ’ευθείας από το κοινοβούλιο, μέσω των επιτροπών του(π.χ. επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας) αφού η Βουλή αποτελεί αντικειμενικά στα δημοκρατικά καθεστώτα «κυβερνώσα δύναμη».

           Οι αρχές αυτές, δεν διαμορφώνουν πολιτικές δικές τους, ανεξάρτητα από τις κυβερνήσεις. Απλώς, στο πλαίσιο της εφαρμογής του Συντάγματος και των νόμων καθώς και της εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής, εκτελούν  διοικητικές πράξεις, επιβάλουν ρυθμίσεις  και ελέγχους, γνωμοδοτούν σύμφωνα με το εκάστοτε ισχύον νομικό, εθνικό και ευρωπαϊκό πλαίσιο.

           Ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην προσπάθειά της να χαράξει κοινές πολιτικές ή να εναρμονίσει  δραστηριότητες των κρατών–μελών της σε συγκεκριμένους τομείς, αξιοποιεί το θεσμό των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών, του προσδίδει ρυθμιστικές αρμοδιότητες  και κύρος, ώστε να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα, η ευελιξία, η μειωμένη κυβερνητική  εξάρτηση, και η ασύδοτη δραστηριότητα των παντός είδους κέντρων οικονομικής ισχύος και συντεχνιακών συμφερόντων σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος, στους  τομείς που ελέγχουν, σύμφωνα με τις ενωσιακές ρυθμίσεις, αλλά και αποδοχή  ευρύτερης κοινωνικής συναίνεσης (από την  αυστηρή εφαρμογή σημαντικών Κοινοτικών Οδηγιών) Η λειτουργία τους υλοποιείται ανεξάρτητα από αποκλίνουσες ή επί μέρους διαφορετικές εκτιμήσεις και σκοπιμότητες των εθνικών εξουσιών των κρατών μελών ή των ανταγωνιζόμενων, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αγοράς, ισχυρών οικονομικών συμφέροντων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι τομείς των επικοινωνιών και της ενέργειας, όπου τα ενδιαφερόμενα συμφέροντα στους κόλπους τους είναι κολοσσιαία και οι επιπτώσεις, της ανεξέλεγκτης δράσης τους, μπορεί να γίνουν καταστροφικές ( όπως για παράδειγμα  στην Ελλάδα) για τη δημοκρατική νομιμότητα, την εθνική οικονομία και την κοινωνία των πολιτών. 

 

Η ιστορική τους διαδρομή.         

           Στην Ελλάδα οι αρχές αυτές εντάχθηκαν στο σύστημα των  εθνικών διοικητικών εξουσιών, στις αρχές της δεκαετίας του 90, με νομοθετικές πράξεις του κοινού νομοθέτη και το 2001 ορισμένες από αυτές περιβλήθηκαν από το κύρος του Αναθεωρημένου Συντάγματος. 

Βεβαίως η καθιέρωσή τους στο σύστημα εξουσιών της χώρας δεν έγινε σιωπηρώς και αυτομάτως. Αντιμετώπισαν επιφυλάξεις από τους εκπροσώπους της δικαστικής εξουσίας, διότι αναπτύσσονται σε πεδία που μέχρι πρότινος επόπτευε αποκλειστικά η δικαιοσύνη, από τις κυβερνήσεις διότι η ανεξαρτησία τους ενοχλούσε ή προκαλούσε «αγκυλώσεις» στην εφαρμογή  των κυβερνητικών σχεδίων, από τους οικονομικούς ανταγωνιστές των αγορών και τα ιδιωτικά συμφέροντα, αλλά από τους  κοινωνικούς φορείς, οι οποίοι  παρακολουθούν με απογοήτευση την προσπάθεια εξάρτησής και ενσωμάτωσής τους στην κεντρική εξουσία, αντί της ανεξαρτησίας και της αυτοτέλειάς τους, και τις σκόπιμες καθυστερήσεις στη συγκρότησή τους, στην υποδομή τους και στην αποτελεσματικότητά τους.

Το σοβαρότερο όμως μειονέκτημά τους ήταν και είναι, η έλλειψη κύρους, αξιοπιστίας και ουσιαστικής κοινωνικής αποδοχής τους, στους τομείς που τάχθηκαν να ρυθμίσουν ή να ελέγξουν.

Για το ρόλο και την προοπτική των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών που υπό προϋποθέσεις π.χ με κυβέρνηση της Αριστεράς είναι δυνατόν να παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην προστασία των συμφερόντων  της κοινωνίας, εκκρεμεί μια σε βάθος συζήτηση στα πλαίσια του ΣΥΡΙΖΑ, διότι οι απόψεις που κυκλοφορούν στους κόλπους του είναι αντιφατικές έως και αποκλίνουσες λόγω περιορισμένης ενημέρωσης στο σημαντικό αυτό θέμα. 

 

Ο ρόλος των κυβερνήσεων.

Το ΠΑΣΟΚ αποτελεί εκ των πραγμάτων τον πολιτικό φορέα που τις εισήγαγε στη χώρα μας  αφού στην Ευρώπη εισήχθησαν το 1980. Όμως, όπως όλες τις θεσμικές αλλαγές, που επιχείρησε κατά καιρούς να υλοποιήσει, τις προώθησε αρχικά με εκκωφαντικό επικοινωνιακό θόρυβο και στη συνέχεια επιχειρούσε να τις ενσωματώσει στο «σύστημα ΠΑΣΟΚ». Κραυγαλέο παράδειγμα το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) που από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να ρυθμίσει το άναρχο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο που αναπτύσσονταν μέσα στο θερμοκήπιο της  διαμεσολάβησης  των Μ.Μ.Ε από την κεντρική εξουσία. Κατάσταση που διατηρείται και διαιωνίζεται προκλητικά και σήμερα σε υπερθετικό βαθμό.

Η Ν.Δ, κατά την περίοδο που ήταν στην αντιπολίτευση, πρόβαλε, το ρόλο και τη λειτουργία των αρχών αυτών (Προσωπικά δεδομένα, Συνήγορος του πολίτη, ΕΣΡ, ΑΔΑΕ, Επιτροπή Ανταγωνισμού). Όταν η Ν.Δ αντιλήφθηκε, κατά την άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας, τα εμπόδια που προκαλούν και τα δημοκρατικά αντίβαρα, που κρεμούσαν στον κορμό της πολιτικής της, οι ανεξάρτητες αρχές, άλλαξε τροπάριο. Στόχος έγινε η ένταξή τους στο δικό της σύστημα εξουσίας. Μεθόδευσε θεσμικά και νομικά αλλαγές στις συνθέσεις των Συμβουλίων τους και στο νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία, στις πιο κρίσιμες από αυτές και στιγμάτισε το στελεχικό δυναμικό τους, με έντονες αμφισβητήσεις για τις  ανεξάρτητες αρχές που δεν ελέγχει. Αποτέλεσμα να βρίσκονται σήμερα οι περισσότερες σε νομική αμφισβήτηση, στο χαμηλότερο  σημείο της αξιοπιστίας τους και παράλληλα να δέχονται επιθέσεις από τους βουλευτές της Ν.Δ (πρόσφατα η Φ Πιπιλή) για να αποδυναμωθεί πλήρως το κύρος και η αξιοπιστία τους. Πολιτικές απόψεις που εμφιλοχωρούν και στην Αριστερά  κυρίως τη δογματική.   Η Πολιτική αυτή έχει φέρει ήδη αρνητικά αποτελέσματα σε βάρος των κοινωνικών αναγκών. Οι περισσότερες και σημαντικότερες αρχές λειτουργούν πλέον ως εξαρτήματα της κεντρικής διοίκησης ή είναι στην ουσία  ανενεργές .  

Ο σημαντικότερος λόγος της αδυναμίας των Ανεξάρτητων Αρχών  να ελέγξουν και να ρυθμίσουν τους τομείς που εποπτεύουν, είναι ότι στους τομείς αυτούς που έχει υιοθετηθεί  η απορύθμιση, επικρατεί θεσμικό χάος.  Κραυγαλέα παραδείγματα που εκθέτουν διεθνώς τη χώρα μας, το άναρχο τοπίο στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η μη νόμιμη λειτουργία των Ραδιοτηλεοπτικών Σταθμών επί εικοσιπενταετία (από το 1989), η ανυπαρξία εποπτείας του αθέμιτου ανταγωνισμού,  η επικράτηση της συγκέντρωσης και εναρμονισμένων πρακτικών στις αγορές, η ανικανότητα  προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των πολιτών και των ανηλίκων, η προκλητική έλλειψη πολυφωνικής και ελεύθερης ενημέρωσης στα συστημικά ΜΜΕ, η διασφάλιση του απορρήτου των Επικοινωνιών, το χάος και η διάλυση του τομέα της  ηλεκτρενέργειας, με κίνδυνο, έλλειμμα στην ασφάλεια εφοδιασμού και υπονόμευση της  βιωσιμότητας του ενεργειακού συστήματος της χώρας 

 Η θέση της Ριζοσπαστικής Αριστεράς

Ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς  σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, στήριξε και προώθησε από την καθιέρωσή του  το θεσμό των ανεξάρτητων αρχών. Η επιλογή των μελών των συμβουλίων τους και η θεσμική κάλυψη της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας των μελών τους, στις συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές, από τη Βουλή των Ελλήνων, ήταν πρόταση του (στην περίοδο του Συνασπισμού), που τελικά υιοθετήθηκε και στο Σύνταγμα του 2001 (Άρθρο 101^Α).

Σήμερα στον μνημονιακό αρμαγεδδώνα  η λειτουργία των Ανεξάρτητων Αρχών που έχουν αναπτυχθεί σωρηδόν σε πολλούς θεσμικούς τομείς { περίπου 100, (εκατό) τον αριθμόν}, είναι ψευδεπίγραφη και στην ουσία ενσωματωμένη στο σύστημα της κεντρικής εξουσίας, με αποτέλεσμα να έχει απολεσθεί, ο ανεξάρτητος ρόλος τους, ενώ η λειτουργία τους ελέγχεται πλήρως από την εκάστοτε κυβέρνηση.

Στη χώρα μας που κυριαρχεί το Πρωθυπουργικό διοικητικό σύστημα η  κεντρική εξουσία παραμένει ισχυρή και συγκεντρωτική, υποτάσσοντας στην πρακτική λειτουργία της, όλους τους θεσμούς του κράτους ακόμη και τους συνταγματικά κατοχυρωμένους. Η ΑΔΑΕ, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, το ΕΣΡ, έχουν εγκαταλειφτεί στην τύχη τους, έχουν χάσει πλέον τον έλεγχο του θεσμικού ρόλου τους και του αντικειμένου που υποτίθεται ότι εποπτεύουν, με αποτέλεσμα να στραπατσάρεται προκλητικά ο νομικός πολιτισμός μας, η λειτουργία του υγιούς ανταγωνισμού, ο πολιτικός πλουραλισμός η ελευθερία στην ενημέρωση και η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της παιδικής ηλικίας.

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) και η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) έχουν μεταλλαχθεί από Ανεξάρτητες Αρχές σε προκλητικούς υποστηριχτές των  αδιαφανών νεοφιλελεύθερων επιδιώξεων και μεθοδεύσεων των εκάστοτε συντηρητικών κυβερνήσεων της Ν.Δ, του ΠΑΣΟΚ και σήμερα της συγκυβέρνησης, στους αντίστοιχους τομείς της ενέργειας και των επικοινωνιών. Δεν ανανεώνονται ούτε θεσμικά με νέα μέλη, είναι εγκαταλελειμμένες στα χέρια υπερήλικων Προέδρων, που ασκούν τυπικά τα καθήκοντά τους καθ’ υπέρβαση της ισχύουσας νομοθεσίας. Κάτω δε από την αναδυόμενη οσμή σκανδάλων  αναγκάζουν ακόμη και τους επικεφαλείς μεγάλων επιχειρήσεων που λειτουργούν στους τομείς που εποπτεύουν (ΔΕΗ,ΟΤΕ), να διαμαρτύρονται κατά καιρούς δημοσίως και να παραιτούνται ή να αγνοούνται ως θεσμικοί παράγοντες(Ι.Παλαιοκρασσάς, Τ. Αθανασόπουλος, Α. Ζερβός), διότι πλήττονται οι επιχειρήσεις που διοικούν και τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου από τις κατευθυνόμενες μεθοδεύσεις που επιχειρούνται από την ανεξέλεγκτη και αντιδημοκρατική  εξουσία της κυβέρνησης των μνημονίων, αφού έχει παύσει  η αυτοτελής και ανεξάρτητη λειτουργία όλων σχεδόν των ανεξάρτητων αρχών που έχουν ενσωματωθεί στον αδιαφανή, ασύδοτο και κατευθυνόμενο κρατικό μηχανισμό. 

Δια ταύτα,  οι αρχές αυτές αποτελούν ένα νέο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης , που χρήζει, επίκαιρης αξιολόγησης, εξέτασης αναδιάρθρωσης και παρέμβασης με τη δέουσα σοβαρότητα από  το ΣΥΡΙΖΑ, για να μην πισωγυρίσουμε οριστικά σε περιόδους του ασύδοτου κρατισμού δίπλα στην πλήρη νεοφιλελεύθερη ασυδοσία της Κεντρικής Διοίκησης  σε συνθήκες οικονομικής , θεσμικής και  κοινωνικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας, ότι δηλαδή πιο απάνθρωπο έχει να επιδείξει η νέα καπιταλιστική   βαρβαρότητα. Η αντίδρασή της ριζοσπαστικής αριστεράς, στο σημαντικό αυτό θεσμικό πεδίο, αποτελεί προϋπόθεση σημαντική ενόψει της ενδεχόμενης πολιτικής ανατροπής που προοιωνίζεται στο άμεσο μέλλον.